Te njohim atdheun tone, Shqiperia

Saranda Qyteti i Sarandës, mund të quhet edhe “porta detare jugore e Shqipërisë”. Si në një ballkon natyror ndodhet e pozicionuar përballë ishullit turistik të Korfuzit. Linjat e trageteve janë të përditshme dhe lidhin këtë ishull të Greqisë me Sarandën. Emri i sotëm i Sarandës rrjedh nga prezenca e një manastiri të hershëm kristian i “40 Shenjtorëve”. Rrënojat e këtij objekti ndodhen në Qafën e Gjashtës , në hyrje të qytetit. Saranda shtrihet në fund të bregdetit Jonian dhe ofron një shëtitore të këndshme me palma si dhe plazhe të vegjël zallorë. Në qëndër të saj gjenden rrënojat e qytetit antik të Onhezmit, i shkatërruar në shek V nga dyndjet e barbarëve. Së fundmi (viti 2002) është zbuluar një sinagogë e shekullit V. Në një distancë prej vetëm 2 km në jug të Sarandës ndodhet kalaja e Lëkursit. Ngrihet në një kodër dominante që krontollon hapsirën detare në një rreze prej 60 km. Kalaja i përket shekujve 14 – 15 dhe u ndërtua nga Sulltan Sulejmani gjatë fushatës për pushtimin e Korfuzit. Tashmë në kala ndodhet një restorant , i cili krahas kuzhinës ofron edhe një pamje të mrekullueshme të blusë së thellë joniane. Në vazhdim të udhëtimit drejt jugut, bredgeti bëhet i larmishëm duke kaluar nga shkëmbor në atë të tipit të ulët të marsheve. Në njërën anë është deti Jon, ku për tu përmendur është Ksamili me katër ishujt e vegjël të mbuluar nga bimësinë e dendur mesdhetare. Në anën tjetër ndodhet liqeni i Butrintit me sipërfaqe 1.630 ha, ose 16 km 2 . Liqeni ka uje te kripur, pasi është lagunë bregdetare me origjinë tektonike që lidhet me detin nëpërmjet kanalit të Vivarit 3,6 km i gjatë. Laguna përbën një ekosistem të rëndësishëm natyror për zonën dhe është pikë interesante për të apasionuarit e natyrës dhe të eko – turizmit. Brigjet perëndimore të liqenit jane të mbuluara me bimësi te llojit shkurre mesdhetare, ndërsa pranë brigjeve bimësia është e marsheve. Gjithashtu në këtë lagunë folëzon një numër i konsiderueshëm shpendësh detarë. Butrinti Në jug të liqenit, rreth 18 km nga Saranda, shtrihet qyteti antik i Butrintit, që padyshim është pika më e rëndësishme arkeologjike e Shqipërisë dhe ndodhet në listën e UNESCO-s. Butrinti përmendet që në shek. VII B.C. si qyteti më i rëndësishëm i Epirit. Sipas Dionisit të Halicarnasiusit, krijimi i Butrintit lidhet me kalimin në atë zonë të princit Trojan, Enea, gjatë rrugëtimit të tij për në tempullin e Dodones. Për nder të Orakullit të Dodonës, blatoi një dem (që do të thotë BUTHROTOS) në vëndin ku u ngrit qyteti i Butrintit. Vizita e Eneas në Butrint përmendet edhe nga poeti Virgjil në poemën “ Eneida” libri i trete. Objektet e vizitueshme në Butrint janë të shumta, por ndër më të spikaturat është tempulli i Askelapiusit ( perendia e shendetit shek II A.D.), teatri me 1.500 vende ( shek III B.C) pagëzorja, e cila është monument paleokristian, nymfeu , banjat, stoa, portat e liqenit ,luanit, kalaka Veneciane e Ali Pashes etj. Përvec vlerave historike Butrinti shquhet për eko–sistemin e mrekullueshëm. Rrënojat dhe ngrehinat e qytetit ndodhen në mes të një xhungle mahnitëse subtropikale, ku mbizotërojnë pemët e dafinës. Prej vitit 2000 Butrinti është shpallur park kombëtar i një rëndësie të vecantë. Në teatrin e këtij qyteti antik cdo fillim shtatori organizohet “Festivali Ndërkombëtar i Theatrove”. Pamje nga Butrinti: Gjirokastra Teksa kthehesh nga Butrinti dhe del nga Saranda, rruga nacionale të drejton në qytetin legjendar të Gjirokastrës. Largësia ndërmjet këtyre dy qyteteve është rreth 56 km. Gjatë rrugës mund të vizitohen objekte historike e natyrore. Vetëm 10 km nga Saranda, gjendet Finiqi i famshëm, i emërtuar në antikitet Finikja dhe njëkohësisht kryeqyteti i mbretërisë së Epirit. Finikja u themelua ne shek III – II B.C. në territorin e Kaonisë, në një sipërfaqe prej 40 ha. Polibi e quan: “Qyteti më i pasur dhe më i fortifikuar i Epirit”. Janë të zbuluara muret e qytetit si dhe theatri. Pas Finiqit, në fshatin Mesopotam të vendosur mbi një kodër, mund të vizitoni Kishën e Shën Kollit, e cila është një ndër objektet më të vjetra e të rralla në rajon, të stilit Bizantin. Një nga befasite me te kendeshme te ketij udhetimi eshte “Syri i Kalter” i cili eshte nje burim i fuqishem që ka krijuar nje liqen te vogel me ujë aq të kulluar sa të krijon përshtypjen e një syri njerëzor të stërmadh. Ketu krijohet nje kontrast mahnitës midis kaltersise se ujit e ngjyres se blerte te bimesise dhe sidomos lisave shekullore. Krijimi i burimit te “Syrit te Kalter “ lidhet me nje legjende popullore, sipas se ciles dikur Keti nje perbindesh ne forme kuçedre, shkatërronte gjithshka në fshatrat përreth. Askush nuk mund ti afrohej, derisa një ditë një fshatar i zgjuar ngarkoi një gomar me eshkë dhe pasi i vuri zjarrin ja dha kucedrës ta hajë. Perbindeshi gjate djegjes iu lut tokes per uje dhe ne kete menyre shpertheu burimi i “ Syrit te Kalter” . Ky eshte nje vend mjaft i mire per rekrecion dhe akomodim me cadra. Ne restorantin e “Syrit te Kalter” specilaitet kryesor eshte trofta e burimit. Mbasi kalohet Qafa e Muzines zbritet ne rrugen nacionale Gjirokaster – Kakavije dhe kthehemi drejt veriut. Pas disa kilometrash, teksa lë në të majtë fshatrat e Dropullit, shpaloset qyteti muze i Gjirokastres. E ndertuar ne faqen linodore te Malit te gjere, per shkak te artitektures se saj tipike, Gjirokastra quhet ndryshe “ qytet i gurte” ose “ qyteti i njemije shkalleve” . Nga vete pozita strategjike ajo ishte nje vendbanim i lashte i shek I (A.D.) , e më vone u shëndrrua ne keshtjelle, që luajti deri vonë rolin e bërthamës së qytetit. Ajo ç’ka terheq me teper vizitorin ne Gjirokaster jane shtepite e larta prej guri te cilat ngjajne me keshtjella te vogla dhe bien ne sy si komplekse monumentale arkitektonike. Objekti kryesor eshte kalaja e qytetit e quajtur ndryshe edhe kalaja e Argjiros. Historia e famshme e Argjirosë i dha emrin ARGJIROKASTRO në vitin 1336. Eshte kalaja me e madhe ne Shqiperi dhe ndër më të vjetrat. Daton e ndërtuar fillimisht rreth shek te 4(A.D). Prej saj hapet nje pamje madheshtore drejt lugines se Drinos dhe maleve te Lunxherisë, e Buretos qe ndodhen perballe. Në Gjirokastër është bërë traditë të organizohet “ Festivali Folklorik Kombetar “ ku perfaqesohen gjithe krahinat e Shquiptare ,madje edhe ato jashte kufinjve politike. Ne ambjentet e kalase gjendet edhe Muzeu i Armeve , ne te cilin jane te ekspozuara arme qe prej periudhes se paleolitit e deri ne Luften e Dyte Boterore. Gjate qendrimit ne Gjirokaster mund te vizitoni edhe Muzeun Etnografik. Ju keni mundesine te akomodoheni krahas hoteleve dhe ne shtepi karaktesistike te cilat ofrojnë sherbimin B & B. Qyteti i Gjirokastres shquhet edhe per gatimet e tij te vecvanta si “ shapkati”, “ laropit”, lloje te ndryshme byrekesh si dhe prodhimet e bulmetit , te njohura ne te gjithe Shqiperine. Per vlerat e tij arkitektonike Gjirokastra gjendet nen listen e UNESCO-s. Gjirokastra nga ajeri Antigonea nga ajri.
	Vlora Vlora është një prej qyteteve më të mëdhenj te Shqiperise, si për hapsirë, popullsi, ashtu edhe për histori dhe lashtësi. Distanca nga kryeqyteti i vëndit Tirana është rreth 130 km dhe nga aeroporti ndërkombëtar Nënë Tereza 120 km. Njëkohësisht ka portin e dytë më të madh të vendit. Ky qytet monumental daton në antikitet që në shek. VI (B.C) me emrin “ Aulona” . Në qëndër të qytetit, pranë sheshit të Flamurit jane zbuluar fragmente te mureve masive rrethuese te Aulonës. Në vitin 1081 ky qytet ra nën sundimin Normand. Ne shekullin XIV u pershfi në “Mbretërine e Arberise” ne drejtimin e Balshajve( princa shqiptar). Ne vitin 1417 u pushtua nga osmanet . Ne 1812 qyteti ra ne dore te Ali Pashe Tepelenes dhe nje shekull me vone ne 28 Nentor 1912 u be kryeqyteti i pare i Shqiperisë se Pavarur, me qeverine e kryesuar nga Ismail Qemali. Per te perkujtuar kete ngarje ne vitin 1972 eshte peruruar “Monumenti i Pavaresise”, nje kompleks skulpturor 17 metra i larte. Objekte te tjera me interes ne qytetin e Vlores jane muzeu i “Pavaresise” (i ngritur ne ish seline e qeverise se pare), ai i“Historise” dhe “Etnografise”. Nder objektet religjioze vlen te permendet xhamia e Muradies e ndertuar ne vitin 1542 nga kryearkitekti i Perandorisë Otomane Mimar Sinani, i cili ishte me origjinë nga kjo krahinë. Mimar Sinani eshte i njohur per nje sere veprash ne Tur*** nder me te shquarat mbetet Xhamia madheshtore e “ Sulejmanies” ne Stamboll. Ne nje koder dominante mbi qytet gjendet pika e religjioze e “Kuzum Babait” objekt i sektit bektashi. Prej kendej ofrohet nje pamje e bukur dhe madheshtore drejt qytetit te Vlores, gadishullit te Karaburunit, ishullit te Sazanit dhe lagunes se Nartes. Ketu ndodhen gjithashtu bare dhe restorante te kendshme. NartaNe veri te qytetit te Vlores ndodhet laguna e Nartes, e cila eshte laguna e dyte per nga madhesia ne Shqiperi, duke zënë nje siperfaqe prej 4.180 hektare. Laguna e Nartes perben nje eko–sistem te rendesishem natyror. Në të gjenden 195 lloje shpendesh, ndersa kordoni qe ndan lagunen nga deti eshte i mbuluar me pyje mesdhetare. Kjo eshte nje pike mjaft e mire per observimin e shpendeve ujore si dhe per peshkimin. Ujrat e lagunes jane te pasura me peshk, sidomos ngjala dhe levrek. Ne jug te lagunes ndodhet fshati i Nartes , i ngritur buze ujrave te lagunes. I rrethuar nga kodra te buta te mbuluara me vreshta nga te cilat prodhohet nje prej vererave artizanale me cilesore te Shqiperise. Kjo eshte nje pike e favorshme per turizmin e “tureve te veres”. Në lagunë ndodhet edhe fshati i Zvernecit, ne ishullin prane te cilit ndodhet Kisha e Shen Merise, e stilit bizantin. Në çdo 15 gusht, me rastin e ditelindjes se Shen Merise organizohet nje pelegrinazh i madh dhe banoret kalojne naten në sheshin përpara kishes. Laguna mbyllet me kepin e Triportit, i cili se bashku me kodren e pyllezuar perben nje kompleks natyror mjaft te bukur turistik. Krahas kesaj zbulimet ne Triport kane nxjerre gjurmet e nje vendbanimi te shek VII (B.C.) Pamje nga Zverneci: Rradhimë Duke vazhduar turin kete radhe nga Vlora ne drejtim te jugut, ju do te keni mundesine te njiheni dhe te shijoni kete pjese panoramike te ujrave te gjirit te Vlores. Mbasi kaloni tunelin si pikë përcaktuese e Ujit te ftohtë(ka marë këtë emër nga një burin malor që rrjedh ne det) shfaqet zona turistike e Jonufrës me plazhe te vegjel shkembore te cilet shquhen per cilesine e larte te pastertise se ujrave detare. Në vazhdim shtrihet zona e Radhimes që zgjatet per kilometra të tëra deri ne perroin e Dukatit prane qytetit te vogel te Orikumit. Plazhet e Rradhimës ofrojne nje kolorit mjaft te bukur në kontrast midis ujrave blu te detit dhe gjelberimit te kodrave me bimesi mesdhetare, si plantacionet me ullinj dhe agrume. Krahas notit dhe aktiviteteve te tjera te ujit, gjiri i Vlores paraqet interes te veçante per ushtrimin e zhytjeve. Ketu gjenden anije te mbytura siç eshte anija Italiane “Po”, e fundosur ne vitin 1941 gjate Luftes italo – greke. Zone me interes per zhytje eshte gjithshtu edhe plazhi i Zhironit, per observimin e algave te gjelberta e te zeza. Orikumi Ne jug te gjirit te Vlores ndodhet qyteti i vogel i Orikumit prane te cilit ndodhet nje port jahtesh ku mund te parkohen deri ne 650 të tillë. Orikumi ka qene nje prej qyteteve me te rendesihme antike ne territorin e Shqiperise. Ai eshte themeluar prej koloneve nga ishulli grek i Eubeas gjate kthimit te tyre nga Lufta e Trojes. Duke nje pozite strategjike ai ka qene porti kryesor i fisit ilir te Amanteve dhe ka luajtur rol ne luftrat civile midis Cezarit dhe Pompeut. Qe prej vitit 2005 Orikumi eshte shpallur park arkeologjik. Objekti me i rendesishen per vizitoret eshte theatri antik i Orikumit me kapacitet 400 – 500 spektatore. Ketu gjenden gjithashtu fragmete muresh dhe rrugesh . Nje objekt tjeter interesant ne kete territor eshte Kisha e Marmiroit, e cila i perket periudhes se hershme bizantine te shek 13. Ne periudhen bizantine porti i vogel i Orikumit eshte njohur me emrin “Jeriko” dhe mendohet se kjo lidhet me pranine e komunitetit çifut ne gjirin e Vlores. Ne kohen e sundimit osman, Orikumi u quajt Pasha Liman. Duhet permendur se ai ka qene porti me i vjeter ne territorin e Shqiperise qe prej periudhes romake. Orikumi eshte nje baze e mire per te eksploruar gadishullin e Karaburunit i cili mbyll nga krahu perendimor gjirin e Vlores. Gadishulli i Karaburunit eshte me i madhi i bregdetit shqiptar me gjatesi 16 km dhe gjeresi maksimele 4,5 km. Bregu perendimor i Karaburunit eshte spektakolar me gjire dhe plazhe te vogla e te izoluara , me ujra te thelle dhe shume te pastert. Ne veri te gadishullit gjendet shpella detare e Haxhi Alise (lundertar ulqinak i shek XVII) Kjo eshte shpella me e madhe detare e Shqiperise. Plazhet kryesore te Karaburunit jane ato te Dafines dhe Grames. Keto jane plazhe te izoluara te cilat mund te arrihen vetem me rruge detare. Prane plazhit te Grames gjendet shpella e Sklleverve , e cila ne kohen antike shfrytëzohej per nxjerrjen e gurit nga ana e sklleverve. Ne faqet e plazhit te Grames shfaqen gjithashtu mbishkrime antike , te cilat mendohet se jane shkruar nga lundertaret e ndryshëm qe kane kaluar aty. Kodrat e gadishulli te Karaburunit jane nje zone e pershtatshme per te ushtruar gjuetine e derrit te eger. Amantia Ne krahun lindor te rrethit te Vlores , pikerisht prane fshatit Plloçe ndodhen rrenojat e qytetit antik te Amantias, e cila qe prej vitit 2005 eshte shpallur park Arkeologjik. Amantia ishte kryeqyteti i fisit ilit te Amenteve. Ajo u themelua ne shek . V (B.C.) dhe zinte nje siperfaqe prej 13 hektaresh. Nder objektet me interesante te zbuluara per vizitorin eshte stadiumi i Amantias , 60 metra i gjate dhe 12,5 metra i gjere. Duhet theksuar se shume gjetje dhe objekte te zbuluara ne Amantia gjenden te ekspozuara ne ambjentet e Muzeut Historik kombetar ne Tirane. Teatri dhe Pusi Antik ne Orikum
	Vazhdojme me guiden e dyte qe ka per pike nisje qytetin e Vlores. Pasi kalon Orikumin rruga merr per ne drejtim te qafes se Llogarase duke kaluar prane fashtit Dukat. ( Riviera Shqiptare) Llogara(Parku kombëtar i Llogarasë) Parku Kombëtar i Llogarasë ndodhet në jug të qytetit të Vlorës, në një distancë prej afro 40 km. Territori i tij zë një hapsirë prej 810 ha në malin e Llogarasë, në lartësitë 470 metra – 2018 metra mbi nivelin e detit. Në pjesën ku kalon rruga nacionale Vlorë – Sarandë, të quajtur edhe qafa e Llogarasë, ky park shpalos tërë magjinë e tij në një lartësi 1025 metra. Bimët medicinale dhe dekorative ndërthuren me masivët e drurëve halorë, si pisha dhe bredhi. Fauna e parkut përbëhet nga kafshë, si ujku, kaproli, macja e egër, dhelpra, lepuri i egër, ketri, si dhe shpendë e zvarranikë të shumëllojshëm. Përmbi të gjitha mrekullinë e këtij parku natyror e shton kombinimi i klimës malore me atë detare. Për 20 minuta, nëpërmjet rrugës automobilistike mund të shijosh plazhet e rivierës shqiptare, që fillojnë me Palasën. Parku i Llogarasë ofron akomodim, restorante, bare me shërbim bashkëkohor si dhe aktivitete të ndryshme në formën e ekskursioneve, trekking(nëpër shtigjet e parkut). Gjithashtu është një pikë mjaft e përshtatshme për ushtrimin e sporteve ajrore(e njohur edhe për takimet ndërkombëtare), si hedhje me parashutë, fluturime me delta plan etj. Kjo lidhet me lartësinë dhe drejtimin e erërave, të cilat në qafën e Llogarasë janë mjaft të favorshme. Palasa Pasi kalon qafën e Llogarasë rruga e së cilës daton e hapur që në kohën e Pompeit, zbret në plazhet e Rivierës Shqiptare. E tërë vija bregdetare shtrihet me dhjetra kilometra deri në gjirin e Sarandës dhe shpalos tërë mrekullitë e florës dhe faunës së tokës e detit. Kjo zonë e ngrohtë mesdhetare ka 300 ditë me diell dhe temperatura mesatare e Korrikut eshte 25 grade C. Serinë e hap plazhi i Dhraleos(Palasë) me një gjatësi rreth 1,5 km, që shquhet për kthjelltësinë e kaltërsinë e ujit. Pikërisht në këtë plazh të emërtuar në atë kohë Palestra, ndaloi Pompei me ushtritë e tij.Në veri të plazhit, në drejtim të gadishullit të Karaburunit, ndodhet porti dhe gurorja e periudhës romake e quajtur Grama. Në të duken qartë mbetjet arkeologjike të asaj periudhe. Dhërmiu Dhërmiu është një prej pikave më të rëndësishme turistike të Rivierës. Ai shquhet për plazhet me ujra të kthjellëta, zallore, të vegjël e intimë. Eshtë një zonë e preferuar si nga familiarët ashtu edhe të rinjte. Plazhet kryesore të Dhërmiut janë Jaliksari, Shkambo dhe Gjipea. Kjo e fundit shquhet per bukuri të rallë, pasi ndodhet rrëzë një kanioni rreth 70 metra të lartë. Pranë Dhërmiut ndodhet edhe shpella legjendare e “Piratëve”. Aktivitete kryesore që zhvillohen janë noti, sportet ujore si dhe zhytjet. Ne Dhërmi gjenden një rrjet hotelesh, restorantesh disco – sh, e pub -esh. Krahas tyre kjo zonë është e njohur edhe për “ turizmin familjar” nëpërmjet dhomave me qera si dhe ofrimit të gatimeve tradicionale të zonës kryesisht të produkteve të peshkut. Dhërmiu është një fshat piktoresk dhe atmosferë të veçantë.Ai dëshmohet si një vendbanim i vjetër që ne vitet 49 -48 (B.C.) Në të gjenden manastiri i Shën Mërise, kisha e Shën Todhrit, kisha e Ipapandisë, rrënojat e Kishës së Shën Stefanit dhe kisha e Shën Mitrit ku ruhen afrekse të shekujve XII – XIV. Krahas tyre në Dhërmi ndodhet edhe lagjia karakteristike ku gjenden monumente të tilla si kulla e Vretos, ajo e fisit Kumi, si dhe banesa e Strati Zhupes. Dhërmiu është vëndlindja e Petro Markos, njërit prej personaliteteve të rëndësishme të letrave shqipe të shek XX. Një pjesë e veprave të tij janë përkthyer në disa gjuhë të huaja. Vunoi 8 km më në jug të Dhërmiut gjendet fshati i Vunoit, i mirënjohur në zonë për traditat shqiptare dhe patriotizmin. Prej këtej merret drejtimi për në plazhin e mrekullueshëm të Jalës me gjire te mrekullueshme dhe shumw tw vecanta nga pjesa tjetwr e rivierws. Vunoi është një fshat tipik i rivierës shqiptare, ndërtuar në kodër përballë detit. Këtu gjenden kisha të vjetra si ato të Shën Spiridhonit e ndërtuar në 1778 dhe ajo e Mesodhisë me piktura të vitit 1783. Krahas tyre gjenden objekte te tilla arkitekturore si rrënojat e banesës së Odise Kasnecit dhe banesa kullë e Shane Kotes. Shen Mikeli
	Himara Në vazhdim të turit tonë drejt jugut, shfaqet qyteti i vogël i Himarës, e cila është qëndra administrative e bregdetit te sipërm Jonian. Ajo përbëhet nga dy lagje, Himara e vjetër e ndërtuar lart ne koder dhe Himara e re ne gjirin e Spilese. Plazhet qe perbejne Himaren jane Spilea, Llamani, Potami dhe Livadhet. Te gjithe jane plazhe zallore , me ujra te thelle dhe te kthjellet. Himara gjallerohet shume nga turiste te ardhur ne stinen e veres ku krahas hoteleve vend te rendesishem ze turizmi familiar. Himara daton si nje vendbanim i lashte dhe qytet i fisit ilir te Kaonëve. Ajo deshmohet me kete emer “Himera” qe ne shek. e V (B.C.) Emertimi “ Himera” eshte me origjine pellazge, e një fisi para –helen. Emertimi “Himera” gjithashtu gjendet edhe ne bregun verior te ishullit te Siçilise, i cili ne kohet antike ka qene gjithashtu i populluar nga fise me origjine pellazge. Ne Himare gjenden objekte te tilla si Kisha e Shen Merise se Athalit, kisha e Kasiopise , kisha e Gjithshenjtoreve, rrenojat e kishes se Shen Ndreut dhe banesa monument kulture e Lilo Llazarit. Mjaft interesante paraqitet Himara e vjeter. Nje objekt mjaft interesant per tu vizituar eshte pa dyshim kalaja e Ali Pashait, e ndertuar ne nje pozicion mjaft terheqës mbi nje gadishull te vogel ne gjirin e vogel tektonik te Porto Palermos ( i njohur në antikitet me emrin gjiri i Panormes). Kalaja ka trajte tre kendore dhe mure me lartesi 20 metra. Mendohet se kete kala, e cila kontrollonte rruget detare, Ali Pasha ia ka dedikuar te shoqes, Vasiliqise. Prej bedenave te kalase dallohet edhe gjiri ku mendohej se lahej Vasiliqia. Gadishulli dhe gjiri i Porto Palermos eshte i veshur me shkurre te gjelberta mesdhetare dhe kontraston bukur me ujrat blu te detit Jon. Supozohet se kjo kala është ngritur mbi rrënojat e një kalaje të periudhës antike. Pamje nga Porto Palermo: Borshi Fshati i Borshit ndodhet disa qindra metra larg nga bregu i detit dhe rreth 20 minuta largësi nga Himara. Plazhi i tij është më i madhi në tërë rivierën shqiptare me rreth 6 km gjatësi, ujë të kthjellët me zalliste. Në tërë gjatësinë e plazhit janë ndërtuar hotele që ofrojnë turizmin familjar dhe lokale, bare, disco, restorante të shumëllojshme. Mikpritja e borshiotëve dhe tradita e tyre e gatimit të mishit të qingjit në hell është një karakteristikë e vecantë. Qeparoi Pranë gjirit të Porto Palermos gjendet fshati i Qeparoit i cili ka plazhin e tij ku bien në sy bunkeret e periudhës së komunizmit, të cilët janë pikturuar në ngjyra të shumta dhe kanë ngelur si relike të së shkuarës së errët. Qeparoi është i njohur për ‘turizmin familjar”. Me interes të vecantë paraqitet Qeparoi i vjeter i ndërtuar në kodër. Në fshat gjenden objekte të tilla si kullat tre kateshe të Ali Pashës, manastiri i Shën Dhimitrit, banesa e Minella Gjikës etj. Lukova Fshati i fundit në tërë gjatësinë bregdetare të Rivierës është Lukova, e shquar për brezaret me agrume dhe ullinj. Reth 2 km largësi, ndodhet plazhi i famshëm i Bunecit me përroin e mrekullueshëm të ujit të kulluar që derdhet në detin Jon. Në drejtimin jugor të plazheve të Lukovës, drejt gjirit të Kakomesë shtrihen për kilometra të tëra pllakat karakteristike prej stralli të bardhë verbues. Këto pllaka shkëmbore bien pjerrtas në det duke formuar vënde vënde shpella të vogla dhe të mëdha nënujore me interes për të apasionuarit e eksplorimit. LUGINA E VJOSES Këlcyra(gryka e Këlcyrës) Teksa lëmë pas Gjirokastrën legjendare, rruga gjarpëron në drejtim të qytetit të Tepelenës, i cili lidhet ngushtë me emrin e të madhit Ali Pashën e Janinës, pasi është vendlindja e tij. Ende sot kalaja e ndërtuar nga pashai i madh qëndron solide me muret e saj. Pa hyrë në qytetin e Tepelenës në të djathtë të rrugës, pikërisht aty ku lugina e lumit Drino ngushtohet per tu bashkuar me lumin Vjosa, ndodhet ura e Leklit që ka marë emrin e fshatit Lekël. Pranë këtij fshati ndodhen rrënojat e një kështjelle që nga studiuesit e ndryshëm supozohet të jetë e Antigonesë. Duke ndjekur turin tonë drejt rrjedhës së lumit Vjosa (i njohur në antikitet me emrin “Aos”) me drejtim nga veri –peredimi drejt jug–lindjes, rruga kalon në grykën e Këlcyrës. Kjo grykë është një formacion shkëmbor mjaft i vecantë dhe i papritur, ku lumi Vjosa bën një kthesë të menjëhershme. Ka nje gjeresi prej vetem 1 deri 1,5 km me burime të kthjellëta malore që derdhen në Vjosë duke krijuar ujvara të rrethuara me masive drurësh. Lumi i Vjosës ne kete segment eshte i volitshem per gjuetine e peshkut si dhe ushtrimin e sportit te kanotazhit. Në dalje të grykës ndodhet qyteti i vogel i Kelcyres i cili ne antikitet eshte njohur me emrin “Klistura”. Vetem 1 km larg nga Kelcyra ne shpatin e malit te Dhembelit ndodhet shpella e Petranikut, 300 metra e gjate. Nga ana tjeter shpati i malit te Trebeshines eshte nje vend i pershtatshem per gjuetine sportive. Gjate rruges nga Kelcyra drejt Permetit hapet nje pamje maft e bukur me malin e Dhembelit,që duket ne sfond. Ne kete rajon ndodhet restoranti mbi burimet e ujrave te ftohte prane Kelcyres kur mund te shijoni mishin e pjekur te qingjit si dhe vererat e famshme të Permetit veçanerisht varietetin “Merlot”, i njohur ne te gjithe vendin. Përmeti(ujërat termale të Bënjës) Pwrmeti wshtw qwndra kryesore administrative nw luginwn e Vjosws, i njohur nw antikitet me emrin “Tryfilia” dhe i banuar nga fise ilire. Qyteti i sotwm u krijua si njwsi administrative nw shekullin e XV dhe shquhet pwr personalitetet politike dhe kulturore tw nxjerw nw kohwra. Ndwr mw tw shquarit e shek.XIX janw vwllezwrit Frashwri(Abdyl,Naim,Sami) dhe nw shek.XX skulptori Odise Paskali. Gjatw vitit nw Pwrmet bwhen aktivitete tw ndryshme, si “Festivali Ndwrkombwtar Multikuluror”, “Dita e verwrave” (nw muajin Maj) si dhe gara ndwrkombwtare e kanotazhit nw Vjosw, e cila fillon nga Greqia fqinje me finish Pwrmetin. Gjithashtu ky qytet wshtw i shquar pwr formacionet e muzikws popullore tw quajtura “saze” dhe pwr gatimin e glikove. Objekt me interes wshtw guri madh i qytetit pranw Vjosws. Pranw qytetit ndodhen Kishat e Shwn Mwrisw sw fshatit Eleuse ( shek XVIII) qw shquhet per ikonostasin dhe gdhwndiet nw dru, si dhe kisha e Shwn Mwrisw nw fshatin Kosinw ( shek XII) Pranw qytetit te Permetit lumi Vjosa ofon pellgje te pwrshtashme pwr banja dielli dhe uji. Njw pjesw mjaft interesate e lugines eshte takimi i Vjoses me pwrroin e Lengaricws. Nga ky vend ujrat termale te Bwnjws ndodhen vetem 3 km larg. Ne luginen e Lengarices ndodhen dy ura mesjetare te periudhws se Ali Pashws. Keto jane ura e Kakiut dhe ajo e Dashit. Prane ures se Dashit ndodhet nje kanion mahnitës me lartesi 30 metra dhe gjërësi nga 5metra - 15 metra. Dikur në të carat e faqeve të këtij kanioni rrinin të ashtuquajturit murgjë asketë. Po keshtu ne kete zone gjendet edhe shpella e Pellumbit, e cila eshte vendbanim prehistorik.. Ujrat termale te Benjes perbehen nga 6 burime. Keto jane ujra ne natyre te hapur “outdoor”. Ato gjenden ne nje distance prej 14 km larg nga qyteti i Permetit. Ujrat e Benjes kane nje temeperature prej 25 -28 grade C dhe jane ujra sulfatike me perqindje te larte sode bikarbonatike. Ato shfrytezohen per kurimin e semundjeve te reumatizmes, stomakut dhe lekures.
	( Shkoder – Shiroke – Velipoje – Franc Jozef – Lezhe – She Gjin – lagunat e Lezhes ) Shkodra Shkodra eshte nje prej qyteteve me te vjetra te Shqiperise, e themeluar ne shek IV (B.C) si kryeqender e fisit Ilir te Labeateve. Gjate historisë se saj, ka njohur ulje e ngritje, si fillim me kthimin e saj ne kryeqendren e shtetit ilir dhe me pas duke njohur pushtime dhe shkaterrime te shumta, si ato romake ( 168 B.c), serbe (viti1040), veneciane ( viti 1396) , osmane (viti 1479), kthimin ne qendren e principates feudale shqiptare te Balshajve ( shek XIV), ne kryeqendren e pashallekut te Bushatllinjve ( 1757 – 1831). Shkodra kondiserohet si nje prej qyteteve me nje trashegimi te pasur kulturore duke qene vendlindja e nje plejade te tere artistesh, muzikantesh, piktoresh, fotografesh, poetesh dhe shkrimtaresh. Eshte qyteti i pare ne Shqiperi ku ka filluar shtypshkrimi i librave, botimi i gazetave dhe revistave, ku ka filluar veprimtarine banda e pare muzikore e vendit, eshte hapur shkolla e pare muzikore dhe ku eshte vene ne skene opera e pare shqiptare. Atraksioni kryesor turistik i qytetit eshte kalaja e Rozafes, e cila ngrihet mbi nje koder shkembore ne perendim te qytetit, e rrethuar nga ujrat e tre lumenjve: Drinit, Bunes dhe Kirit.. Kalaja ka origjine ilire. Sipas historianit Tit Liri “ajo ishte vendi me i forte i labeateve”. Kalaja e Rozafes lidhet me fantazine popullore. Rozafa, nusje me e re e tre vellezerve qe ngrinin muret e kalase, u muros me qellim qe kalaja te arrinte te ngrihej. Uji gelqeror qe rrjedh ne hyrje te kalase lidhet gjithashtu me legjenden popullore sipas te ciles ai eshte qumeshti i gjirit te Rozafes i cili gjate murimit u la jashte per te ushqyer foshnjen e saj. Trajten e sotme kalaja e ka marre gjate periudhes se sundimit te Balshajve. Ajo ka kaluar periudha te ndryshme nga te cilat ka gjurmet perkatese si ajo veneciane, osmane ( shek XVI – XVII), e Bushatllinjve ( shek XVIII – XIX). Muret e kalase kane gjatesi 800 metra dhe rrethojne nje siperfaqe prej 9 hektaresh. Objekte te tjera brenda kalase jane katedralia e shek XIII te cilen osmanet e konvertuan ne xhami (sot shikohet minareja), cisternat e ujit te shek XIX si dhe muzeu i kalase i cili tregon etapat historike te saj. Objekte te tjera per tu vizituar ne qytetin e Shkodres jane, Muzeu Historik(ne nje nje banese monumentale te shek XIX ne rrugen Oso Kuka), Fototeka Marubi (ruan negativin e pare shqiptar si dhe 500 mije negative te tjere punime te famijes se shquar) si dhe fotografeve te tjere Zhan Pici, Raboshta, Nenshati etj. Me interes eshte nje vizite ne kembe ne lagjet e Gjuhadolit, Serreqit. Ne rruget “13 Dhjetori“, “Branko Kadia” si dhe prane katedrales. Fare prane qytetit ndodhet liqeni i Shkodres, më i madhi në gadishullin Ballkanik , me siperfaqe 368 km 2 ( Shqiperisë i perkasin 149 km 2). E veçanta e tij eshte se ka brigje me karakter te ndryshem . Bregu verior eshte i ulet, i tipit te “marsheve” ndersa ai verior eshte breg i larte dhe shkembor. Pikerisht ketu ndodhen edhe dy qendrat kryesore turistike, Shiroka dhe Zogaj, përsëpari të shquara per restorantet e peshkut, ku specialiteti kryesor eshte gatimi karakteristik i “ taves se krapit”. Klima e liqenit te Shkodres eshte e ngrohte me 250 – 260 dite me diell ne vit. Aktivitetet kryesore jane noti, banjat e diellit, vozitje. Kohet e fundit eshte lançuar nepermjet studentëve te univesiteteve te Shkodres dhe Pogdorices harta e “ turit me biciklete “ perrreth liqenit. Krahas ketyre potencialeve, liqeni i Shkodres perben edhe nje eko –sistem mjaft te rendesishem natyror. Ketu gjenden 281 specie shpendesh . Gjate dimrit vijne shume tufa per dimerim. Ne kete menyre ka nje potencial te madh per aktivitetin e “bird ëatching” .Nga ana tjeter ujrat e liqenit jane te pasura me 45 lloje peshqish ku me te rendesishmit jane krapi, ngjala e shtojza . Plazhi i Velipojes ndodhet vetem 22 km larg nga qyteti i Shkodres. Ky eshte nje plazh me gjatësi 4km, i njohur per cilesine e reres me permbajtie te larte jodi. Krahas aktiviteteve te ujit (noti , peshkimi) prane plazhit te Velipojes gjenden objekte natyrore te vlefshme dhe interesante, sic eshte ishulli i vogel aluvional i Franc Jozefit, i cili ndodhet ne grykederdhjen e lumit Buna ne kufi me Malin e Zi. I krijuar nga pruriet e lumit Buna ky eshte nje vend i pershtatshem per qendrimin e shpendeve ujore, sidomos capkave. Aty gjenden edhe drure te tipit te korijeve, si plepi,verri etj. Kalaja e Rozafes - Shkoder Ura e Mesit, Shkoder KISHA- XHAMI E SHEN STEFANIT, SHKODER Lezha Disa kilometra ne jug te Shkodres ndodhet qyteti i Lezhes, (gjithashtu nje prej qyteteve me te vjetra te Shqiperisë) i permendur per here te pare ne vitin 835(b.c) me emrin Lisus. Ne vitin 1398(pas ndërtimit të kalasë në kodër) qyteti ishte ne dore te familjes feudale te Leke Dukagjinit dhe me pas ra nen sundimin e Venedikut . Nje nder ngjarjet historike per Lezhen dhe per gjithe Shqiperin eshte “ Kuvendi i Lezhes” i mbajtur ne 2 Mars 1444 nen udheheqjen e Skenderbeut, i cili krijoi lidhjen e principatave shqiptare kunder rrezikut osman. Objektet kryesore per tu vizituar ne qytetin e Lezhes jane Memoriali i vendvarrimit te Skenderbeut , i cili u varros ne katedralen e Shen Kollit ne Lezhe ne 1468, si dhe kalaja e Lezhes, e ngritur në një kodër 186 metra të lartë, themelet e së cilës datojnë në periudhën Ilire. Objekte interesante brenda kalase jane rrenojat e periudhes osmane , xhamia, harku romak dhe kulla ilire. Pranë qytetit ndodhet plazhi ranor i Shën Gjinit rrëzë malit të Rencit, me 200-300 ditë diell në vit. Prane Shen Gjinit(në grykëderdhjen e Drinit) gjenden eko –sisteme te shkelqyera natyrore te vlefshme per eko – turizmin. Ketu gjendet sistemi i pasur lagunor i Kune –Vainit, me 70 lloje shpendesh , 22 lloje rreptilesh , 6 lloje amfibesh , 23 lloje gjitaresh. Nje prej surprizave me te kendeshme eshte ishulli ranor i Kunes me siperfaqe 125 hektare, i cili ne varesi te prurjeve kthehet hera heres ne gadishull. Kune eshte e mbuluar me nje bimesi te dendur higrofile . Ketu rriten 227 lloje bimesh dhe eshte nje vend i volitshem per folezimin e shpendeve dhe observimin e tyre. Kalaja e Lezhes
	Fotot me poshte jane vazhdimi i kalase se Lezhes:
	( Lugina e Valbones, kanioni i Shoshanit, Dragobia, Selimaj, Rragami)Lugina e Valbones shtrihet pjesen lindore te Alpeve Shqiptare. Ajo është nje prej zonave natyrore me te bukura te Shqiperise, e shpallur park kombëtar dhe zë nje siperfaqe prej 8.000 hektaresh. Largesia e ketij parku nga qyteti alpin i Bajram Currit eshte 20 – 30 km. Para hyrjes ne luginen e lumit te Valbones do te ndesheni me burimin ( vrellen ) e Shoshanit , i cili gjendet vetem 3 km larg qytetit te Bajram Currit. Eshte nje burim karstik dhe derdhet ne lumin e Valbones duke krijuar nje kanion terheqes me gjeresi 2- 3 metra dhe me nje thellesi prej 50 metrash. Mbas hyrjes ne luginen e Valbones do kaloni me radhe disa fshatra. I pari eshte Dragobia, me shtëpitë e stilit alpin, ku lugina e lumit ngushtohet. Pas Dragobise ne nje shpat mali, aty ku derdhet përroi i Cerremit në Valbonë, ndodhet shpella e famshme e Bajram Currit. Valbona(ose Selimaj) gjendet 25 km larg nga qytetit i Bajram Currit dhe eshte qendra kryesore e banuar e lugines. Ne kete sektor lugina zgjerohet dhe ka mundesi per akomodim ne shtepite e fashtareve te zones si dhe ne nje hotel. Gatimet karakteristike te kesaj zone jane specialitete te tilla si “mazja” ‘flija” “pitja” etj. Fshati i fundit perpara burimit te Valbones eshte Rragami, i cili eshte nje fshat i thelle i gjendur ne mes te natyres se virgjer dhe te paprekur. E gjithe lugina shquhet per nje kolorit dhe bukuri te rralle. Nga njera ane jane ujrat shume te pastra te Valbones dhe nga na tjeter shpatet e pjerreta te maleve te veshura me bimesi te gjelber. Mbi vegjetacionin deri ne muajin Maj mund te ndeshesh bore te pastert dhe te paprekur, që kontraston me ngjyren e qiellit. Bimesia e ketij parku kombetar perbehet nga nje varietet bimesh dhe druresh ku nje perhapje mjaft te madhe kane ne radhe te pare formacionet me hormoq. Lloji tjeter i bimesise perbehet nga ahishtet, rrobulli, arneni, geshtenja, arra ,molla e eger. Jane te perhapura boronicat dhe luleshtrydhet. Fauna e parkut perfaqesohet nga ariu i murme, ujku, macja e eger, ndersa mbi shkembinj mund te ndeshesh edhe tufat e dhive te egra. Ne ujrat e lumit, gjendet e ashtuquajtura trofta e mermerte. Zona e lugines se Valbones dhe e parkut ne fjale njihet per reshjet e debores te cilat normalisht nisin nga fillimi i nentorit dhe zgjasin deri ne maj. Debora ketu krijon nje shtrese mesatare per 100 cm. Ne parkun kombetar te Valbones mund te zhvillohen nje sërë aktivitetesh ne natyre, sic jane ekskursionet, trekking neper lugine dhe perrenjte (Cerremit, Kukuajve), sporti i kanoeve ne zona te caktuara te lumit, skite, ngjitjet alpinistike ne shpatet e maleve. Valbona mund te sherbeje si baze dhe per ngjitjet me malin e Jezerces (maja e dyte e larte ne Shqiperi), ecjet me kuaj pergjate lugines se lumit si dhe peshkimi sportiv. ( Alpet perendimore , Razem – Boge – Theth – Vermosh) Ky tur ju jep mundesine te shijoni nje pjese te konsiderueshme te alpeve shqiptare, duke depertuar deri ne zemer te tyre ne gropen e Thethit. Fillesa e rrugës per ne kete rajon te larte malor, eshte qyteti i Shkodres. Pika me e afert eshte Razma, e cila ndodhet vetem 41 km larg nga Shkodra, e vendosur mbi nje koder “morenike”, rreze malit te Veleçikut. Zona eshte nje pike klimaterike e mbuluar me pyjet e pishave dhe meshteknave. Njekohesisht aty gjenden edhe lendima dhe kullota alpine. E vecanta e Razmes eshte se panvarësisht rreshjeve të mëdha të debores, nuk bllokohet duke bërë të mundur të jetë e frekuentueshme gjatë gjithë dimrit. Ketu ofrohet akomodim ( jane duke e u ndertuar edhe hotele te rinj) si dhe shtepi me qera. Aktivitetet që zhvillohen ne Razem, jane ekskursionet, ngjitjet, turizmit me çadra ( gjate veres) dhe ne nje shkalle me te vogel skite. Nga Razma duke u kthyer ne fshatin Dedaj rruga vazhdon per ne piken e Boges e cila ndodhet 45 km karg nga qyteti i Shkodres. Kjo pike gjendet mes Alpeve dhe është pershkruar nga udhetarja e famshme angleze Edith Durham ne librin e saj “Shqiperia , brenga e Ballkanit”. Dikur në Bogë ndodheshin vilat e familjeve Shkodrane. Boga, ofron mundesi per aktivitete të shumta, si ngjitje malore, ski dhe sidomos speleologji,(turizmin e eksplorimit te shpellave). Keto te fundit rradhiten shpella e Mullirit, e Akullores, e Njerzve te lagun etj. Per tu permendur eshte veçanerisht shpella e Pucit, e cila gjendet ne nje lartesi 1.087 metra mbi nivelin e detit, me gjatesi prej 5 km dhe e pasur me stalagtide, stalagmite dhe vello muresh. Shpella ka disa kate dhe ne pjesen qendrore ka pese te tilla. Nepermjet galerive kjo shpelle lidhet ne shpellen tjeter, e quajtur shpella e Husit. Pas Bogës, vjen pika kryesore turistike e kesaj zone, Thethi, që gjendet rreth 70 km larg Shkodrës. Per te mberritur ne Theth, duhet te kalohet Qafa e Terthorres 2.000 metra mbi nivelin e detit. Prej kendej zbritet ne gropen e Thethit, e pershkuar nga perroi me te njejtin emer. Thethi është Park Kombetar me sip. 2.630 hektare dhe shtrihet midis lartesive 600 deri ne 2.570 metra mbi nivelin e detit. Mbulesa e tij drunore perbehet ne radhe te pare nga masivet e ahut, te cilat zene pothuaj 90 per qind te sipërfaqes së parkut. Ketu hasen edhe ahe shekullore me diameter 1 – 1,5 metra. Pjesa tjeter e bimesise perfaqesohet nga panja, shkoza, rrobulli. Gjenden mjaft lule ku per tu permendur eshte “ Ëulfenia e Baldachit” e zbuluar nga botanisti italian Baldachi. Kjo lule gjendet vetem ne Theth.. E pasur dhe e larmishme paraqitet edhe fauna. Parku i Thethit perben zonen me te populluar ne Shqiperi me rriqebul (felix lynx). Specie kjo e pakesuar. Ketu gjenden shqiponja e arte, disa lloje qukapishesh, nga zvarraniket salamandra alpine si dhe nje shumellojshnmeri fluturash. Ne ujrat e perroit te Thethit gjendet trofta e mermerte. Ne total ne Theth gjenden 50 lloje shpendesh , 10 lloje rreptilesh dhe 8 lloje amfibesh. Ne zonen e Thethit gjenden objekte mjaft atraktive si Ujevara e Grunasit 25 – 30 metra e larte. Mjaft interesante jane burimet e ujrave te ftohte te Okolit si dhe shpellat e “Birreve me rathe” dhe “Arapit”. Ketu bien rreshje te konsiderueshme dëbore te cilat zgjasin 150 dite ne vit, duke krijur nje trashesi mesatere prej mbi 50 cm. Ne parkun e Thethit mund te zhvillohen nje sere aktivitetesh te shumta si trekking, ngjitje alpinistike, ski (sidomos ne shpatin lindor), speleologji, peshkimi sportiv , biçikleta malore etj. Akomodimi ne Theth behet ne shtepite e zones te cilat jane me arkitekture tipike alpine. Ushqimi karakteristik i kesaj zone eshte “ferliku” ( mish i pjekur) si dhe gatimi i troftes .Prej Thethit udhetimi mund te vazhdoje neper luginen e lumit te Shalës duke u futur edhe me thelle ne Alpe. Parku i Thethit ben pjese ne projektin “ Parku i paqes”, i cili perfshin edhe zona te Kosoves dhe Malit te Zi Pike tjeter qe ben pjese ne rajonin e alpeve perendimore eshte Vermoshi, i cili perben edhe rajonin ne verior te Shqiperise. Vermoshi gjendet 95 km larg nga qyteti i Shkodres. Per te arritur aty mbasi kalohet Kopliku udha shkon drejt pikes se kalimit kufitar te Hanit te Hotit dhe me pas vazhdon djathtas duke filluar menjehere me ngjithje te fuqishme dhe pamje spektaloklare. E vecanta e pare gjate ketij udhetimi eshte Qafa e Rrapshit nga ku dallohet lumi i Cemit me ujrat e tij te kjatra, i cili kontraston bukur me pejsazhin perreth.. Ne pellgjet e vogla qe krijon lumi gjate stines se veres ai mund te shfrytezohet edhe per banja dielli. Vermoshi ben pjese ne krahine e Kelmendit . Emertim i cili vjen nga fjala latine “ Climens” qe do te thote, i urte, i thjesht, i mire. Vermoshi eshte i vendosur ne nje fushe malore ne lartersine 1.100 metra mbi nivelin e detit. Mbi te ngrihen shpate te larta. Per çdo vit ketu organizohet aktiviteti i “Logut te Bjeshkeve” ku zgjidhet edhe Miss Bjeshka. Ne kete aktivitet marrin pjese edhe shume Kelmendas te emigruar ne SH.B.A., Kanada, Angli etj. Ne Vermosh mund te zhvillohen aktvitete te tilla ne natyre si ngjitjet, trekking, skite, gjuetia e troftes ne lumin e Cemit. Prane Vermoshit ndodhen zone te tjera mjaft te bukura natyrore me interes per tu vizituar dhe eksploruar, si lugina e Cemit, ajo e Cemit te Vuklit dhe e Lepushes. Per sa i perket ushqimeve te zones se Kelmendit mund te permendim cilesine e larte te bulmetrave. Per gjithe zone e alpeve perendimore te pershkruar me siper kohet e fundit eshte hedhur si program nepermjet hartave perkatese turi i biçkletave malore i pergatitur midis studenteve te Universitetit te Shkodres dhe Podgorices. Projekt ky i mbeshtetur nga GTZ Gjermane. Pamje nga thethi
	( Berat – mali i Tomorrit –shpella e Pirrogoshit - kanionet e Osumit ) Berati Berati ndodhet rreth 120 km nga Tirana dhe eshte nje prej qyteteve me te rendesishem turistike te vendit, përsa i përket arkitekturës së vecantë dhe monumenteve të shumta që posedon. Per keto vlera të rralla, në vitin 1961 shpallet “qytet muze”. Berati eshte nje prej qyteteve me te vjetra te shqiperise me moshe 2407 vjeçare. Jeta e këtij qyteti lindi si qender banimi ilir ne shek VI –V (B.C). Me vone ne shekullin e III (BC), u kthye ne qytet keshtjelle i njohur me emrin “Antipatrea”. Zgjerimin me te madh keshtjella e pesoi gjate sundimit te familjes feudale shqiptare te Muzakajve.Brenda kalase u ndertuan kisha me afreske te cmuara si dhe nje shkolle kaligrafie. E vecanta eshte se kalaja e Beratit vazhdon te banohet edhe ne ditet e sotme. Ajo çka terheq vizitorin ne qytetin e Beratit jane lagjet muzeale te Mangalemit, Gorices dhe Kalase ku bien ne sy fasadat e shtepive me shume dritare te vendosura njera mbi tjetren. Kjo e ben qytetin te quhet ndryshe “ qyteti i nje mbi nje dritareve”.Banesa tipike eshte zakonisht me dy kate, ku kati i siperm eshte i dale me shume dritare me harqe e gdhendie druri. Ne Berat ndodhet nje kompleks mjaft i bukur i kishave Bizantine, nder te cilat mund te permendim kishën e Shen Merise se Vllahernes ( shek i XIII), Shen Triadhes , te cilat ndodhen ne kala. Ne rreze te kalase gjendet kisha bizanine e Shen Mehillit. Nje monument post bizantin , i cili ndodhet ne kala, eshte katedralia e Shen Merise, e ndertuar ne vitin 1797. Në të ndodhet muzeu i ikonave te ikonografëve të shquar të shek.XVI, Onufri dhe te birit te tij Nikolles. Onufri eshte i famshem per perdorimin e të kuqes së vecantë ne ikonat e tij. Muzeu Onufri eshte çelur ne vitin 1986. Ketu jane te ekspozuara mbi 100 ikona, te cilat i perkasin edhe autoreve te tjere si Johan Cetirit, Onufer Qipriotit dhe autoreve anonime. Ne hyrje te muzeut gjendet nje ikonostas i vitit 1806 me gdhendie te thelle. Krahas ikonave në këtë muze gjenden edhe objekte kishtare. Ndërsa në lagjen Goricë ndodhet manastiri i Shën Spiridhonit. Ne vitin 1417 Berati u pushtua nga osmanet, pushtim që la gjurme ne ndertimin e monumenteve religjioze te fese islame siç jane xhamia e Kuqe ( brenda kalase) , xhamia e Beqareve (1827), Xhamia e Plumbit (1555) dhe xhamia Mbret ne shek XVI. Nje monument mjaft i bukur arkitekturor i qyteti eshte ura Gorices e cila lidh lagjen e Mangalemit me Goricen. Kjo ure (ndertuar ne vitin 1780) eshte me harqe, 129,3 metra e gjate, 5,3 e gjere dhe 10 metra e larte. Sot ne qytetin e Beratit numerohen 56 monumete te ndryshme te shpallura “Monument Kulture” dhe qyteti ka aplikuar per te fituar statusin e UNESCO-s. Objete te tjere per tu vizituar jane Muzeu Etnografik i cili ndodhet ne nje ndertese te shekullit te XVIII me çardak si dhe galeria e piktures “Eduard Lir”. Berati eshte i njohur edhe per kulinarinë dhe gatimet e tij karakteristike. Speciliatete kryesore jane “Pula me pershesh”, “ Corba e Tomorrit” etj. Muzeu etnografik ne berat Foto ajrore e kalase se Beratit Mali i Tomorrit Qyteti i Beratit eshte nje baze mjaft e mire per te eksploruar malin e Tomorrit, i cili gjendet ne nje distance prej 30 - 40 km larg nga qyteti. Mali i Tomorrit shquhet per madhështinë mahnitëse, duke të kujtuar një luan gjigand të ulur, me trajtat që shpalos. Tomorri eshte nje prej maleve me te larte te Shqiperise me lartersi maksimale 2.416 metra mbi nivelin e deti. Ai eshte shpallur Park Kombetar dhe mbulon nje siperfaqe prej 4.000 hektaresh. Mjaft i bukur eshte veçanerisht shpati perendimor i malit, mbuluar me bimesi të shumëllojshme. Bimesia e parkut te Tomorrit perbehet nga drure si ahu, rrobulli, panja, frasheri, pisha e bredhi. Ndersa fauna perfaqesohet nga ariu i murme, ujku, dhelpra, nusja e lales, lepuri i eger etj. Mali i Tomorrit eshte nje pike e favorshme per shvillim e ngjitjeve alpinistike, trekingut etj. Zona rreze Tomorrit eshte e pershtatshme per ngritjen e kampingjeve. Gjithashtu ne kete mal ne lartesine 1.200 mbi nivelin e detit gjendet “Tyrbja e Kulmakut” ku gjenden varri i Abaz Aliut. Gjate çdo muaji Gusht ketu zhvillohet pelegrinazhi per ne varrin e tij dhe shoqerohet me kurbane te shumta. Ky eshte pelegrinazhi me i madh ne Shqiperi i sektit bektashi, e më gjërë. Kanionet e Osumit Duke vazhduar drejt lugines se lumit Osum hyjme ne rrethin e Skraparit. Pikerisht ne fshatin Radësh ne rrjedhen e perroit te Corovodes (derdhet ne Osum) ne lartesine 450 metra mbi nivelin e detit gjendet shpella e Pirrogoshit. E vecanta e saj eshte se perfaqeson shpellen me te medhe dhe me te gjate te shqiperise me gjatesi 1.500 metra. Hyrja per ne shpelle ka nje gjeresi prej 5 metrash. Pjesa me iteresante brenda shpelles është korridori i madh ku gjenden forma te shumta karstike. Shpella perfundon me nje pus te thelle ku gjenden kolonite e lakuriqeve te nates. Prane shpelles se Pirogoshit ndodhet kanioni i Gradecit që padyshim eshte kanioni me i bukur dhe me spektakolar i lugines se Osumit. Ai ka nje gjatesi prej 4 km dhe eshte mjaft i ngushte vende, vende, me gjërësi vetëm 1,5 metra. Lartesia e tij eshte 40 metra dhe shpatet bien thike mbi lum. Per te arritur ne kanionet e tjera te Osumit udhetimi vazhdon drejt jugut te lugines. Keto kanione gjenden 3 km ne jug te qytetit te Corovodes. Jane objekte natyrore madheshtore me gjatesi 15 km. Gjeresia e kanionit esht 10 – 20 metra, por ne sektore te veçante ai ngushtohet deri ne 3 metra gjeresi. Lartesia e tyre arrin ne 30 deri 50 metra. Ne kete rajon zhvillohen sportet ujore te kanotazhit dhe kajakeve. Krahas tyre pellge te vaçanta jane te pershtatshme per plazh, sic eshte ai i Varishtes. Pogradec – Lin - Drilon – Korçe- Darshe – Vokopoje – Vithkuq) Podradeci eshte qyteti shqiptar i ndertuar buze ujrave te liqenit te Ohrit, vendosur ne pjesen jugperendimore te tij. Ai eshte nje qytet i ri por me sfond te vjeter historik Territori perreth ka qene i banuar qe ne periudhen e neolitit dhe me pas nga fiset Ilire te Enkelejve dhe Desreteteve. Mendohet se keta ndertuan kalane e Pogradecit ne nje koder 870 metra mbi nivelin e detit. Qyteti i Pogradecit shquhet per klimen e tij te shendeshme dhe eshte i preferuar sidomos gjate stines se veres per freskine e tij . Krahas hoteleve te shumta qyteti eshte i njohur per traditen e “turizmit familjar” . Pogradeci ofron nje sere gatimesh tradicionale ku per tu permendur eshte “Tava e Koranit“(peshk unik i cili gjendet ne liqen,) “Korani me arra“, “ Kolloface’(zorre te mbushura), vera e butit e prodhuar ne menyre tradicionale etj. Ne këtë qytet gjate vitit organizohen aktivitete te ndryshme, si “Festivali Nderkombetar i Theatrit te Kukullave”, “Festivali i veres”(qe organizohet ne dimer).Qyteti eshte i njohur per artistet krijues si poetin mjaft te njohur shqiptar Lasgush Poradecin, i cili ka krijuar vecanerisht vargje per liqenin, ( mund te vizitoni monumentin e tij) si dhe shkrimtarin dhe perkthyesin e shquar Mitrush Kutelin. Liqeni e Ohrit i cili lag brigjet e Pogradecit eshte nje nga objektet natyrore me te rendesihme turistike te Shqiperise. Per vlerat e tij historike si dhe per floren dhe faunen unike qe ai perfaqeson eshte shpallur qe prej vitit 1998 “ Vlere boterore e UNESCO-s”. Liqeni ndodhet ne nje lartesi prej 695 metrash mbi nivelin e detit dhe ze nje siperfaqe prej 359 km 2. 1/3 e ketij territori i takon Republikes se Shqipersie. Liqeni me origjine tektonike shquhet per thellesine e tij te madhe, e cila arrine ne kuoten 285 metra. Tregues ky qe e ben liqenin me te thelle te krejt gadishullit ballkanik. Ai shquhet edhe per treguesin e larte te thellesise e cila arrin 22 metra.. Liqeni ka nje moshe prej 2-4 milione vjet . Ai ruan ne gjirin e tij nje faun unike. Per tu permendur eshte prezenca e peshkut koran ( ben pjese ne familjen e troftave ) i cili ne te gjithe rruzullin gjendet vetem ne kete liqen. Peshq te tjere qe gjenden aty jane belushka, krapi ,ngjala. Liqeni i Ohrit ka ne gjirin e tij 17 lloje peshqish nga te cilet 70 per qind jane endemike si dhe 30 lloje butakesh ku per t’u permendur eshte sfungjeri i Ohrit i cili gjendet vetem ketu dhe ne liqenin Bajkal. 80 per qind e butakeve te liqenit te Ohrit jane gjithashtu endemike. Shqiperia zoteron nje gjatesi vije bregliqenore prej 30 km. Aktivitetet kryesore qe zhvillohen ne liqen jane banjat e ujit dhe te dielli, vozitja me barke, peshkimi dhe zhytja.. Ne kete breg gjenden disa pika atraktive ku interes te vecante kane Lini, i cili eshte nje fshat i ndertuar ne pjesen veriore te liqenit rreze gadishullit me te njejtin emer. Lini ndodhet ne nje distance prej 25 km larg nga Pogradeci. Mendohet se ne antikitet prinderit e perandorit Justinian, zgjidhnin gadishullin e Linit per te pushuar. Krahas pozicionit te tij te bukur Lini eshte i njohur vecanerisht per mozaiket e tij, te cilet gjenden ne baziliken e Linit mbi koder. Keto i datojne shek VI – VII A.D. Mozaiket shquhen per dekoracion te larmishem zoomorf, bimor dhe gjeometrik dhe kane ngjashmeri me mozaiken e Durresit te lashte. Ne jug te qytetit te Pogradecit ne nje distande 4 -5 km ndodhet burimet e ujrave te Drilonit dhe fshati piktoresk dhe turistik i Tushemishtit.Burimet e Drilonit jane karstike dhe dalin rreze blloqeve gelqerore. Ujrat dalin nga poshte lart dhe ne mjedisin e daljes formohet nje liqen i vogel . Perreth ketyre burimeve eshte krijuar nje mjedis natyror mjaft terheqes me nje bimesi te harlisur higrofile . Keto nderthuren me urat dhe kanalet. Ne keto ujra lundrojne mjelmat dhe rosat, ndersa prane brigjeve te liqenit fluturojne pulebardhet. Tushemishti eshte nje fshat tipik buze ujrave te liqenit ku ndodhen hotel te rinj. Ky fshat ka tradite “turizmin familjar”.
	Korca Duke vazhduar drejt jugut arrijme ne qytetin e Korçes, i cili eshte qyteti me i madh i Shqiperise jug –lindore dhe gjithshtu nje nder qendrat urbane me te rendesishme te vendit. Qyteti ndodhet i ndertuar ne nje fushe malore me lartesi 896 metra mbi nivelin e detit ne lindje te maleve te Moraves. Territori ku sot eshte Korça ka qene nje vendbanim Ilir , i cili mendohet se ka lidhje me kulturen e Barçit ( 2 km larg qytetit) . Eshte krijuar si qytet ne shek.i XV pas djegjes se Voskopojes. Ne vitin 1738 u mor nga Ali Pasha. Ndersa ne gjysmen e dyte te shek XIX u shnderrua ne qendren me te madhe ekonomike, kulturore e tregetare te vendit me nje pazar te madh e karakateristik, nje pjese e te cilit ruhet edhe sot. Madje pazari i Korces regjistrohet ne kohe si nje nga pazaret me te rendesishem te Ballkanit, pasi ishte qender lidhese midis lindjes dhe perendimit. Ne vitin 1887 ne Korce u hap e para shkolle shqipe ne Shqiperi dhe ky eshte nje tregues i atdhedashurise se flakte te korcareve si dhe kultures se tyre te gjere. Nga gjiri i Korces kane dale patriote te shquar te pushkes dhe te penes, qe kane lene gjurme te thella ne historine e Shqiperise. Ne periudhen e Luftes se Pare Boterore qyteti u pushtua nga trupat franceze dhe ne kete kohe u shpall “ Krahina Autonome e Korçes”. Nje vit me vone ne 1917 ketu u hap Liceu Francez i Korçes, nje nga shkollat me te permendura ne Shqiperi. Sot qyteti i Korçes eshte nje qender e rendesishme e turizmit kulturor. Qyteti shquhet per arkitekturen e tij te veçante me shtepite e tipit te vilave me kangjella te shumta. Zona me tipike eshte ajo midis Bulevardeve Republike dhe Shen Gjergji, te cilat perbejne edhe zonen e mbrojtur te qytetit. Qyteti ofron per vizitorin nje rrjet muzeumesh ku mund te permendim “ Muzeun e Artit Mesjetar”, i cili eshte muzeu me i rendesishem i ketij lloji ne vend. Ai ruan 7.500 objekte. Vend te rendesishen zene objekte e kultit dhe ikonat te cilat fillojne qe nga shek i 13 dhe 14 e deri ne ditet tone. “Muzeu Prehistorik” i vendosur ne dy banesa Korçare te shpallura monument kulture. Ketu ruhen 1.200 objekte te cilat perfshijne germime arkeologjike nga zonat prehistorike si edhe nga periudhat helene, romake dhe paloebizantine. Muzeu i Arsimit i cili ngrihet ne godinen ku u hap shkolla e pare shqipe, Shtepia Muze e piktorit mjaft te shquar korçar Vangjush Mio i njohur ne radhe te pare si mjeshter i pejsazhit. Aty ruhen rreth 400 punime te tij. Studioja e fotografit Kristaq Sotiri ,njerit prej fotografeve me te shquar te vendit si dhe Muzeu i Koleksionit Bratko . Nje muze ky i ri i çelur ne vitin 2003 me vepra te artit oriental te vendeve te lindjes se largme. Ne qytet ka edhe objekte te tjera me interes sic jane Monumeti i Luftetarit Kombetar i peruruar ne vitin 1933 nga skulptori i shquar Odise Paskali, pazari i Korçes ( shek XIX dhe fillimi i shek XX) xhamia e Iliaz Bej Mirahorit 1484 (monumeti me i vjeter i qytetit) Katedralia Orthodokse e Ngjalljes se Krishtit e cila eshte me e madhja ne Shqiperi dhe nder me te medhate ne Ballkan , e ndertuar ne 1992. Lendina e Loteve e ndodhur ne kryeqezimin e Bulevard Republike me Bulevard “ Gjergj Kastrioti”. Quhet e tille mbasi ishte vendi kur grate percillnin burrat per ne kurbet. Se fundmi behet fjale se ketu do te ngrihet nje monument ne perkujtim te te gjith kurbetllinjve dhe emigranteve shqiptar te shkuar dhe te tashem. Varrezat e ushtareve , franceze te Luftes se Pare Boterore etj. Qyteti i Korçes njihet per kenget e tij karakteristike te quajtura “serenata” te cilat shoqerohen me kitare dhe mandolinë. Serenatat e famshme Korcare jane nje pjese shume e rendesishme e muzikes qytetare shqiptare. Korca eshte qyteti i famshem i karnavaleve. Ketu organizohen karnavelet me te medha te Shqiperise, zakonisht perpara pashkeve. Ne qytet ndodhen shume taverna karakteristike dhe ai njihet per gatimet tradicionale si lakrori ( byrek i pergatitut me qepe dhe domate), turshite e ndryshme etj. Kisha e Mborjes - Korce Voskopoja Qyteti i Korçes eshte nje baze mjaft e mire te per eksploruar pikat malore te rrethit . Nje prej me te te rendesishmeve eshte Voskopoja. Ajo ndodhet 20 km ne perendim te Korçes ne nje pllaje ne lartesine 1.160 metra mbi nivelin e detit. Voskopoja ka patur nje lulezim te veçante duke qene nje nga qendrat kryesore te Ballkanit. Eshte njohur si venbamin qe prej vitit 1330 , ndersa lulezimin me te madh e njohur ne 1794 kur arriti 30.000 banore . Ajo ishte nje qender kulturore e tregtare, e cila komunikonte ne Laipcigun ,Budapestin, Venedikun dhe Vjenen. Qyteti kishte 27 kisha e manastire nga te cilat sot kane mbetur vetem 7. Kishte nje Akademi me biblioteke si dhe shtypshkronjen e pare ne ballkan qe ne vitin 1720. Akademia e Voskopojes ka qene e nje niveli teper te larte, e nderuar dhe e vleresuar edhe me gjere se sa trevat Ballkanike. Nder kishat me interes per tu vizituar jane Manastriti i Shen Prodhonit, kisha e Shen Kollit(1721) ku gjenden piktura te ikonografeve te shquar shqiptare David Selenicasi dhe vellezerve Zoografi nga Korça ( keta te fundit kane punuar edhe ikona ne kishen e Lavres se Madhe me malin e Shenjte Athos ne Halkidiki te Greqise, nje prej zonave me te shenjta te othodoksise mbareboterore) ku kane lene mbishkrimin e tyre me emertimin nga Korça. Objekte te tjera jane rrenojat e kishave te Shen Mehillit dhe Shen Thanasit ku ruhen ikona te ketyre autoreve. Fatkeqesisht nga Voskopoja e lavdishme kane mbetur pak te dhena, por emri dhe civilizimi i saj akoma edhe sot gjendet ne analet e rendesishme boterore. Voskopoja shquhet si pike e shendetshme klimaterike e rrethuar me pyjet e pishave dhe bredhave dhe me burime ujrash te ftohte. Reshjet e bores ketu zgjasin tre muaj. Ketu gjendet edhe pista natyrore e skive ku zhvillohen edhe garat e kampionatit kombetar te skive. Krahes hoteleve qe gjenden ketu jane karakteristike edhe shtepite me qera. Afresk nga kishat e Voskopojes Dardha Dardha eshte nje fshat tjer malor, e cili ndodhet 20 km ne juglindje te Korces. Ajo ndhodhet ne lartesine 1.350 metra mbi nivelin e detit dhe eshte e rrethuar me pyje dhe burime ujrash te ftohte. Jane karakteristike banesat prej guri dhe cezmat. .Vec te tjerave Dardha eshte e njohur per kostumet popullore te grave ku mbizoteron e kuqja dhe e zeza. Reshjet e debores ketu zgjasin tre muaj dhe krijojne mundesi per skite dhe sportet e tjera dimerore. Akomodimi ofrohet ne shtepite karakteristike. Dardha njihet per rakine e kumbulles si dhe per gatimin e lakrorit ne dy pete te pjekur ne saç. Vithkuqi Vithkuqi eshte nje fshat tjeter klimaterik , i cili ndodhet 25 km ne jug –perendim te Korçes. Ai ka qene nje vendbanim mesjetar dhe ne shek XVII –XVIII qender ekonomike e kulturore. Ketu ndodhen objekte religjioze si Kishat e Shen Pjetrit dhe Shen Pavlit. Vithkuqi eshte vendlindja e ideatorit te rilindjes kombetar shqiptare Naum Bredhit ( Veqilharxhi) Ne fshat mund te vizitoni bustin e tij. Vithkuqi shquhet per klime te kendeshme dhe eshte e rrethuar me pyje ahu, dushku e pishe. Ketu ndodhet burimi i ujit te ftohte te Bellovodes . Nga Vithkuqi mund te ndermerrni nje ngjitje ne kembe ose me kale drejt majes se Rungajes 1.750 metra te larte ku ka mundesi edhe per ushtrimin e skive. Akomodimi ofrohet ne shtepite e zones. Shen Mehilli - Vithkuq
	Tirane – Kruje – Durres – Elbasan – Fier(Apolloni) Tirana eshte nje qytet relativisht i ri , i krijuar ne vitin 1614 nga nje feudal vendas , Sulejman Pashe Bargjini i cili ne vendin ku sot ndodhet monumeti i “Parizanit te panjohur” ngriti objektet e para te qytetit te ri si nje xhami, nje hamam dhe nje furre. Emri Tirane mendohet se ka origjine te ndryshme, njeri prej te cileve mendohet se vejn nga TYRRENIA qe eshte fjale me origjine etruske. Ka dhe mendime te tjera nga emertimet “theranda” ( te korra) , “Tirkan” ( keshtjelle ne shpatin e malit te dajtit) , “Tyros” ( bulmet ne greqishte te lashte ). Turi i juaj ne Tirane mund te kombinohet midis vizites se muzeumeve dhe pikave kryesore atraktive te qytetit , nder te cilat do te permendnin ‘Sheshin Skenderbej” ku ndodhen Xhamia e Ethem Beut, e cila eshte ndertuar midis viteve 1798 – 1812. Kulla e Sahatit ndodhet fare prane . Ajo eshte ngritur ne vitin 1822 dhe eshte 35 metra e larte. E veçanta e saj eshte se deri ne vitin 1970 ka qene objekti me i larte i Tiranes. Nga ana tjeter kupola e saj ne maje eshte e tipit “ San Marko” ç’ka i jep kulles se sahatit arkitekture kristiane e cila bashkejeton me minaren e xhamise. Qe prej vitit 1996 kulla e sahatit eshte e hapur per turistet ( gjate te henave dhe te enjteve) . Ura e Tabakeve, e ndodhur ne Bul “ Zhan d’Ark “ eshte nje tjeter monument kulture e cila i perket gjysmes se pare te shek XIX. Monumeti me i vjeter ne Tirane eshte “Mozaiku” i Tiranes, i cili ndodhet ne pjesen perendimore te qytetit , ne rrugen “Naim frasheri”. Ky mozaik ka qene dyshemeja e nje vile romake qe me pas ka sherbyer si truall per ndertimin e nje kishe paleo- kristiane. Fare prane qendres se Tiranes prane kinema Milleniun ju mund te shikoni muret e kalase se perandorit Bizantin Justinianit ( te ndertuara ne vitin 520) . Mendohet se baza e ketyre mureve , te cilat sot arrijne lartesine 6 metra jane shume me te vjetra, qe prej periudhes se via – egnatia. Tomba monumentale e Kapllan Pashes, njerit prej sundimtareve te qytetit ndodhet ne Rrugen “ 28 Nentori” prane “Partizanit te panjohut” Ky varr eshte pjese e xhamise se pare te qytetit. Nje objekt majft i frekuentuar nga turistet ne Tirane jane kompleski i “Varrezave te deshmoreve” , te peruruara ne vitin 1971 nje nje nga kodrat me te bukura ne jug- lindje te qytetit .Ketu bie ne sy monumenti madheshtor Nene Shqiperi. Vec te tjerash Tirana ofron mundesi per vizita ne muzeume sic jane ato ne Muzeun Historik Kombetar ( i celur ne 1981 ) , i cili eshte muzeu me i madh i Shqiperise. Muzeun Arkeologjkik, ate te Shkencave te Natyres dhe Muzeun Privat Mezuraj i cili posedon nje koleksion arkeologjik dhe pikturash. Pershkrim i disa objekteve me te rendesishme te kryeqytetit. KALAJA E NDROQIT Kalaja e Ndroqit shtrihet në rrethinat e Tiranës, ajo ngrihet pranë fshatit me të njëjtin emër mbi një kodër të lartë 387m mbi nivelin e detit, në krahun e majtë të luginës së lumit Erzen. Si emër kalaja del për herë të parë në shekXVI-të, në një relacion anonim mbi Shqipërinë shkruar italisht në 1570, me trajtën e deformuar Andronello. Krahina e Ndroqit së bashku me krahinën e Kavajës e të Pezës quhej në mesjetën e vonë Tumenisht. Kalaja ka pasur një system të dyfishtë mbrojtës, një mur rrethues të jashtëm dhe një mur rrethues të brendshëm. Dallohen dy teknika ne punimin e mureve që i përkasin njëra antikitetit të vonë (mund të jetë ndërtuar ose rindërtuar në kohën e Justinianit) më pas pësoi një rrënim ose braktisje,dhe tjetra gjatë mesjetës shek.XIII-XIV (e rindërtuar në periudhën para Osmane). Lidhja e gurëve (në pjesën e poshtme të mureve) është kryer me llaç gëlqereje të përzier me pluhur të imët tullash, karakteristikë kjo e ndërtimeve të IV-VI . Pjesa e sipërme e murit paraqet një teknikë tjetër, ndërtuar me gurë të vegjël lidhur me llaç të dobët gëlqereje me rërë lumi. Antikitetit të vonë i përkasin dhe disa fragmente objektesh të qeramikës së ndërtimit (solene romake te shek.IV-VI , kaliptere dhe tulla) që u gjeten në pllajën e kalasë. Albanologu austriak J.G. Han, na tregon se rruga e Ndroqit ishte e njohur ne shek.XI si një variant i dytë, një degëzim i Via Egnatias, që lidh Durrësin me Ohrin dhe më tej me Kostandinopojën. Pas rënies së Durrësit në 1501, ajo do e humbasë rëndësinë e vet si seli garnizoni ushtarak. Vetëm në shek.XVIII-të kalaja e Ndroqit do ta rifitojë edhe një herë rëndësinë e saj, për t’u rrënuar përfundimisht në vitet ’30 të shek. XIX-të. KALAJA E PREZËS Ultësira kodrinore bregdetare midis Tiranës dhe Durrësit çahet mespërmes prej dy korridoresh gjeografikë: Grykës së Vorës dhe luginës së Ndroqit ku kalojnë dy rrugët natyrale që lidhin Durrësin me fushën pjellore të Tiranës dhe me malësitë e thella të Bendës, Martaneshit, Krujës, Matit dhe Dibrës. Dy korridoret e ndajnë trevën në tri pjesë: Në veri është krahina e Prezës e quajtur dikur Skura e Madhe, në qendër shtrihet krahina e Shijakut me emrin mesjetar Skura e Vogël, në jug ndodhet krahina e Ndroqit e cila së bashku me krahinën e Kavajës e të Pezës quhej disa shekuj më parë Tumenisht. Kalaja e Prezës është ndërtuar në pjesën më të lartë të vargut kodrinor, prej nga zotërohej pjesa veriore e fushës së Tiranës dhe kontrollohej rruga me rëndësi ekonomike dhe ushtarake që lidhte Durrësin me Krujën dhe me Shkodrën. Kodra mbi të cilën është ndërtuar kalaja është një kreshtë shkëmbi shtufore që zgjatet në drejtim veri-jug, ndërsa sipërfaqja brenda mureve ka pasur pjerrësi nga lindja në perëndim që me kalimin e kohës është niveluar deri në një farë mase. Kalaja ka qenë e vogël dhe e pafuqishme për luftime dhe rrethime të gjata, qëllimi i ndërtimit ka qenë vrojtimi mbi rrugët e rëndësishme ekonomike dhe ushtarake si dhe të mund të siguronte mbledhjen e taksave nga popullsia e krahinës. Sipas Barletit vendi ku u vendosën trupat turke (e ka fjalën për fushën e Tiranës) në rrethimin e Krujës 1466, qe ndërmjet qytetit të Krujës dhe qytezës së parthinëve që në këtë kohë njihej me emrin Prezë dhe ishte në gjendje gërmadhe. Sipas Lazër Papajanit kjo tregon se ishte ndërtuar kohë më parë por si një kala e dobët s’kish mundur t’u rezistonte luftimeve dhe rrethimeve të gjata. Ndaj si periudhë e mundshme e ndërtimit të saj mund të jetë fillimi i shekullit XV-të nga Topiasit, zotëruesit e kësaj zone. Pasi u braktis në kohën e Gjon Kastriotit ajo nuk u rindërtua më nga i biri Gjergji (Skënderbeu). Legjenda e trevës thotë se këtu u martua Mamica motra e Skënderbeut, në dasmën e të cilës morën pjesë edhe shumë princër shqiptarw, thuhet se bukuria e një vashe u bë shkas për një konfrontim mes Lekë Zaharisë dhe Lekë Dukagjini. Konfrontimi qe aq I ashpër sa 150 vetë u therën e u gjakosën- ndaj dhe vendi u quajt Prezë se u prenë në presë. Por nga dokumentet e shkruara një fakt i tillë nuk përmendet, dihet vetëm martesa e Mamicës me princin shqiptar Muzak Topia, dhe si rezidencë e tyre përmendet Kalaja e Petrelës. Mamica në vitet e fundit të jetës shkoi në Kepin e Rodonit, ku sipas studiuesit Teodor Ippen atje ajo ndërtoi Manastirin e motrave Klarisa pranë kishës së Sh’na Ndoit. Pas pushtimit të Krujës nga turqit kalaja pëson ndërhyrje ku ndërmjet të tjerave ndërtohet edhe xhamia mbi portë. KALAJA E TIRANËS Kalaja e Tiranës ndodhet në qendrën historike të qytetit të Tiranës. Kalaja ka një planimetri drejtkëndëshe me sipërfaqe 160 x 200 m. Deri më tani është menduar se kalaja është ndërtuar nga Mehmet pashë Bargjini në dhjetëvjeçarin e fundit të shek.XVIII-të. Gjatë gjurmimeve të bëra në 2001, u vu re se ajo në themelet e saj kish gjurmë të një kalaje më të hershme, gjurmë të cilat shtriheshin si në anën jugore ashtu edhe jugperëndimore (përfshi pothuaj gjithë qendrën e sotme). Duket se ajo është një prej fortifikimeve fushore të shek.IV-VI-të, e ndërtuar ose rindërtuar nga perandori Justinian në Epirin e Veriut. Në ditët e sotme ruhen vetëm pjesa veriore dhe disa trakte në anën jugore të saj. XHAMIA ETHEM BEUT Xhamia e Ethem Beut ndodhet në qendër të Tiranës. Si faltore islamike përmban vlera të mëdha të arkitekturës së fundit të mesjetës.Xhamia e Et’hem Beut është ndërtuar në vitet 1791-1821. Përbëhet nga vëllimi unik i sallës me kupolë, nga portiku që e rrethon nga anët lindore dhe veriore dhe minarja. Salla katrore në plan mbulohet me kupolë mbi trompa në qoshet. Ajo është ndërtuar me gurë lumi dhe suvatuar. Portiku përbëhet nga tre arkada mbi kolona guri me kapitele me zbukurime bimore. Minarja ndërtuar prej guri të gdhendur përbën një gjymtyrë me vlerë të ndërtesës. Godina paraqet si vlera tipologjike ashtu dhe arkitektonike. Ajo përbën një nga xhamitë më interesante të vendit tonë. Është nga tipet më të zhvilluar dhe që mbyllin një nga rrugët e gjata të zhvillimit të xhamisë në vendin tonë, me tipare të theksuara vendase. Piktura Murale Xhamia shquhet dhe për pikturën murale në teknikën e asekos, që mvesh interierin dhe portikun e harkadën. Zbukurimet floreale e vegjetale si lule, gonxhe por dhe frutat karakteristike të zonës, (molla, kumbulla, dardha e qeshia) veshin krejt brendinë duke u lënë vënd tërheqës kompozimeve me temë peisazhin arkitekturor. Ato shtrihen në faqet e jashtme dhe të brendshme të hajatit dhe të sallës së lutjeve dhe, janë realizuar nga një penel i ndjeshëm në frymën e realizmit fantastik. Peisazhet janë tetë, por ai në fasadën lindore sugjeron për herë të parë kërkesën pranë xhamisë të një kulle monumentale për orë publike dhe përfundimin e xhamisë në vitin 1820. Një kullë e orës akustike nisi të ndërtohet pranë saj. Kalaja e Presqopit - Tirane Kruja Qyteti Historik i Krujes ndodhet 32 km larg Tiranes. i ndertuar ne nje shpat mali panoramik me lartesi afro 600 metra mbi nivelin e detit , nga i cili dallohen edhe brigjet e detit Adriatik. Ky qytet eshte nje prej pikave me aktive turistike te vendit. Objekti kryesor eshte Muzeu i Heroit kombetar “Gjergj Kastrioti Skenderbeu” i peruruar ne vitin 1982. Aty ndodhen objekte te shumta, dokumente ,elemente te tille si piktura ne zham , piktura monumentale , kopja e shpates dhe perkrenares se Skendeberut etj . Muzeu ndodhet ne kala , e cila ka origjine ilire, por qe formen e sotem e ka marre gjate shekujve V –VI . Kalaja ka 9 kulla dhe brenda saj ndodhen edhe disa shtepi te banuara si dhe Teqja e Dollmase. Ne perendim te kalase gjenden edhe hamami i shek VI. Objekt tjeter mjaft i vizituar eshte Muzeu Etnografik i Krujes, i cili gjendet gjithashtu brenda kalase. Eshte nje shtepi tipike me cardak qe i perkiste familjes se shquar te Toptaneve. Prane kalase gjendet pazari karakteristik i Krujes njerit prej tregjeve me te pasur te prodhimeve te atrizanatit shqiptar si qendisje, prodhime dore te argjendit ,bakrit ,alabastres, qylymave. sixhadeve,punimeve te drurit, suvenireve etj.Ky Pazar ka funksionuar qe prej shek te XV. E vecanta e tij eshte se dyqanet jane te ndertuara ne dru dhe rruga eshte e shtruar me kalldrem. Disa pershkrime per kalane e Krujes. Kalaja e Krujës ngrihet mbi një kodër të zgjatur me drejtim veri-lindje. Brenda territorit të saj ndodhen rrënoja kishash të shekullit të XIII dhe të periudhës së Skënderbeut, hamami I periudhës osmane, teqeja e Dollmës dhe banesa. Kalaja e Krujes KISHA NË KALANË E KRUJËS Kjo kishë e shek.XV-të ngrihet mbi rrënoja të një kishe më të hershme, nga e cila ruhet një pjesë afresku. E quajtur edhe kisha e Skënderbeut, ajo është nxjerrë në dritë nga gërmimet e kryera në vitet ’80 të shek.XX-të, ku pas restaurimit u mendua të kthehej në një minimuze për ekzpozimin e objekteve të gjetura. E rrënuar sërish pas ngjarjeve të viteve ‘90 , nga IMK dhe DRMK Tiranë është paraqitur një projekt restaurimi. BANJA MESJETARE NË KALANË E KRUJËS. Hamami i kalasë ndodhet në skajin jugperëndimor të kalasë, afër teqesë së Dollmës.Ky objekt përbëhet nga katër ambiente. Ambienti i zhveshjes sot ruhet i zbuluar pa çati. Me shkallë prej këndej zbritet në ambientin ndërmjetës i cili djathtas ka gjurmë të një vaske. Më në thellësi janë dy ambientet e veçantë të larjes, të cilët kanë pasur nga një vaskë. Ambienti i djathtë komunikon me dritare me sterën e ujit. Stera furnizohet me ujë me anën e një dritareje të vogël në qoshen pranë pusit të sheshit. Në mes të sterës është vendi i kazanit të ujit, ndërsa në njërin skaj një kapërderdhës veçon ujin e ftohtë. Vendvarrimi i Skenderbeut Muzeu i Krujes:
	Durrësi Prej Krujes kalojme ne qytetin e Durresit, 34 km larg nga Tirana. Durresi eshte porti me i madh i vendit dhe qyteti i dyte i tij per nga madhesia. Eshte qyteti me i vjeter i Shqiperise , i cili vazhdon jeten e tij me histori 3.000 vjecare. Ai eshte themeluar si qytet ne vitin 627 (B.C) nga koloniste Korinthas dhe Korkyras ne trojet e fisit Ilir te Taulanteve. Objeti kryesor eshte Amfitheatri i Durresit i cili i perket periudhes se perandorit Romak Hadrian . Ai ka nje kapacitet prej 15.000 shikuesish dhe radhitet i dyti ne Ballkan per nga madhesia .Per nga stili i ndertimit ai ngjan me monumetet e ketij lloji ne Kapua dhe Pompei te Kampanjas ne Itali . Ne shekullin e IX ne muret e tij u ndertuan nje kapele e vogel me mure te veshura me mozaike. Objekt tjeter arkologjik termat e shekullit te II A.D te zbuluara prane theatrit “ Alaksender Moisiu” Ruhet dhoma e ujit te nxehte si dhe pishina e shtruar me pllaka mermeri me ngjyere te bardhe dhe te zeze. Forumi bizantin eshte nje objekt i shek V – VI me kolona mermeri. Ne qytetin e Durresit gjenden gjithashtu 1/3 e gjatesise se mureve te kalase . Objeti me i famshem arkeologjik i zbluara ketu eshte Mozaiku “ Bukuroshja e Durrsit “ ne vitin1916 ne lagjen “Varrosh”. Ajo i perket shekullit IV (B.C) dhe sot gjendet e ekspozuar ne Muzeun Historik Kombetar ne Tirane . Muzeu Arkeoologjik qe ndodhet ne Durres, i hapur fillimisht ne 1951 dhe tashme e rihapur ne 2002 ne nje godine te re ne shetitoteren “Taulantia”, eshte nder me te rendesishmit e ketij lloji ne Shqiperi Aty ruhen objekte te periudhave greke e romake si kolona, kapitele, sarkofage, stela, skulptura , monedha etj. Pervec vlerave te tij arkeologjike Durresi njihet edhe per plazhin e tij ranor i cili eshte plazhi me i madh ne Shqiperi. Amfiteatri i Durresit nga lart Nje nga korridoret e brendshme te Amfiteatrit te Durresit Elbasani Në krahun e djathtë të derdhjes së Shkumbinit atje ku ai kryqëzohet me rrugën e famshme Egnatia shtrihet qyteti i Elbasanit me emrin e lashtë Skampini, rreth 50 km larg(nga Qafe Krraba) nga kryeqyteti.Gjatë historisë së tij mijëvjeçare Elbasani e ndërroi shpesh emrin e tij, por për herë të parë e gjejmë të shkruar në dokumentat historike të shekullit të II-të si krahinë e tipit vikus me emrin Skampis në varësi të Durrësit. Skampini ishte fortifikatë tipike romake por në shekullin e IV-të kishte arritur një status të ri administrativ dhe me emrin Hiskampis ai përcaktohej si një nga qytetet me rëndësi të Epirti të Ri ku ishte stacionuar i vetmi legjion ushtarak i Epirit të Ri. Sipas Tit Livit (historian romak i shekullit të III-të), Pirroja i Epirit ishte i pari që mësoi të tjerët si vendosej kampi i fushimi, prandaj fortifikimi i Elbasanit ka formën kuadratike ashtu si edhe mjaft qytete të tjera të Shqipërisë së Jugut si Peqini, Mallathrea etj. Fortesa rrethohej me mure të fuqishëm 12 m të lartë. Nga të katër anët një hendek i thellë me ujë dhe 26 kulla të formave të ndryshme (trekëndëshe dhe patkoi) përforconin fuqinë mbrojtëse të saj. Kalaja kishte katër hyrje një për secilën anë. Në shek. VI qyteti zhvillohet jashtë kështjellës duke qenë qendër peshkopate me një numër katedralesh dhe një bazilikë të madhe në kodrën e Tepes pranë Kalasë. Në vitin 1466 Kalaja e Elbasanit bie në duart e osmanëve të cilët e rindërtuan thuajse tërësisht dhe prej tyre ai mori emrin Elbasan që dotë thotë il - basan (dhe kapuluës) i zotëruar, përfshirë nga porta e lartë. Me këtë emër u bë qendër sanxhaku në shek.XVII-XVIII-të duke patur një zejtari tejet të zhvilluar dhe një tregëti brenda dhe jashtë vendit. Në mes të shek.XVII-të ai numërontë 900 dyqane, 2mijë shtëpi banimi. Zejet më të dëgjuara ishin lëkurat (tabakaët), mëndafshi, dhe argjëndi (zbukurime dhe armë).Brenda qytetit përveç banesave dhe dyqaneve Elbasani përmbante tashmë një numër të madh ndërtesash social-kulturore dhe fetare si: kisha, manastire, xhami, hamame (banja publike), teqe, një namazgja, rrugë dhe ura duke u shndërruar në një nyje ndërlidhëse për mbarë qytetet e Shqipërisë si në jug dhe veri. Për vlerat e saj të spikatura historike dhe kulturore Kalaja Elbasanit, zona urbane përfshirë brenda mureve rrethues është vënë në mbrojtje shtetërore si zonë muze, ashtu si qytetet e Gjirokastrës, Beratit, Kalasë së Krujës etj, dhe janë kryer me përparësi punime konservuese, restauruese nga IMK dhe DRMK Tiranë. Kalaja e Elbasanit (porta hyrese) Kulla e sahatit ne Elbasan
	ApolloniaApollonia ndodhet 12 kilometra larg qytetit të Fierit. Apollonia si qytet u themelua në fillim të shekullit të shtatë para Krishtit nga kolonizatorët grekë që vinin nga Korinti. Të dhënat e para të pranisë së tyre janë të dokumentuara rreth vitit 588 para Krishtit. Emrin qyteti e mori për nder të perëndisë Apollon. Ndër 24 qytete në të gjithë botën mesdhetare që mbanin këtë emër në Antikitet, Apollonia e Ilirisë ishte më e rëndësishmja dhe luajti një rol të madh si ndërmjetëse tregtare mes helenëve dhe ilirëve. Apollonia ishte në atë kohë një qytet i madh e i rëndësishëm në afërsi të lumit Aoos (Vjosë). Llogaritet që qyteti të ketë patur rreth 60 000 banorë, një shifër rekord për Antikitetin ! Ajo e ruajti madhështinë e saj edhe në periudhën romake. Shkolla apolloniate e arteve te bukurua ishte me famë në të gjithë botën antike. Në momentin kur në Romë, gjatë një komploti në Senat u vra Jul Cezari, nipi i tij Oktavian Augusti studionte oratorinë në Apolloni. Kronikat romake tregojnë sesi ai me të marrë vesh lajmin e vrasjes së Cezarit u nis me një anije nga Apollonia dhe kur, pas disa kohësh vetë Oktaviani u bë Perandor, e ruajti mirënjohjen për qytetin ku kishte studiuar duke e liruar Apolloninë nga të gjitha taksat. Pas një tërmeti në shek. III e.s lumi Aoos ndërron shtrat duke e shkëputur qytetin nga deti. Goditja rezultoi fatale në një epokë ku i gjithë aktiviteti tregëtar zhvillohej në lidhje me detin. Qyteti e humbi gradualisht rëndësinë ekonomike duke u shndërruar në një qendër të thjeshtë fetare. Por shuarja graduale dhe jo e dhunshme e jetës qytetare si dhe shndërrimi i zonës përreth në kënetë, të bonifikuar vetëm pas vitit 1945, bëri që zona arkeologjike të ruhet mjaft mirë. Arkeologët e quajnë Apolloninë Pompei i Shqipërisë, pasi vetëm 10% e territorit të qytetit të dikurshëm është zbuluar deri më sot. Disa nga objektet arkeologjike dhe statujat u përvetësuan nga vendet e tjera para vitit 1945. Ato që kanë mbetur janë vendosur në një muze që ndodhet në një manastir të shekullit XIII. Në kopshtin e Manastirit ndodhet edhe një kishë bizantine që i përket shekullit të XIV. Me interes të madh për vizitorin në Apolloni janë monumenti i Agonotetëve, Odeoni, Biblioteka, muri rrethues, Portiku, vila me impluvium, vila romake me mozaikë, muzeu arkeologjik, Kisha e Shën Mërisë etj. Territori i madh i mbuluar me monumente, panoramat dhe peisazhet e mrekullueshme mbi fushën e Myzeqesë dhe Detin Adriatik nga njëra anë si dhe rruga automobilistike në gjendje të shkëlqyer, pozita e favorshme gjeografike pranë qyteteve të mëdha dhe plazheve të jugut nga ana tjetër e bëjnë Parkun Arkeologjik Apolonia lehtësisht të arritshëm për vizitorin dhe një destinacion të privilegjuar për turizmin kulturor në Shqipëri. Odeoni ne Apolloni: Agnotetet ne Apolloni Zbulimi i fundit arkeologjik ne Bylis
	Kakome, mallkimi i një emri Dreqin e di sepse në Shqipëri për të parë një gjë të bukur duhet të vuash. Por, kështu është. Kështu edhe do jetë, mbase. Ndryshe nuk do mund të quhej e bukur. Çdo gjë, që është në duart e natyrës është e bukur, derisa “erdhi njeriu dhe e bëri si sitë e tij”. Kur e kam dëgjuar nga një plakë e Jugut me destemelin e zi, më është dashur të sjell nëpërmend Testamentin e Vjetër, pastaj Virgjilin. Kurse ditëzeza, në jetë të vet, nuk kishte lexuar kurrë, vetëm se kishte shtënë vaj rregullisht për shenjtorët e Testamentit të ri në kishën e fshatit, ndërsa sa i përket Virgjilit...Aha. Dhe, kishte kullotur lopët në një bokërimë, tutje në fshat, dhe në kthim kishte mbartur ujë me bucelë. ... Kurse lopët dhe mëshqerrat, që kullosin të patrazuara në gjirin e Kakomesë, pak kilometra në veri të bregut të Sarandës, e kanë ndalur kohën. Nuk kanë bari, e si në kohët mitike kullosin të azdisura. Kur shikojnë njerëz janë të kureshtuara pa fund. Gjindja me katër këmbë shikon gjindjen me dy këmbë. Ne me Maksin nuk ua heqim sytë. Taksisti sarandiot, që i ka flokët e lyer, na bën me dije se kështu ka qenë gjithmonë këtu. Si në kohën e Odisesë- na thotë. Kemi lënë bashkë qytetin më jugor të Shqipërisë, dhe 12 kilometra më në veri të saj, një kthesë ndanë një tabele e rregullt turistike, na ka lajmëruar se tutje është Manastiri i Kakomesë. Këtu është pikëndarja dhe se duhet t’i thuhet lamtumirë Qytetërimit, sepse tabela është e vetmja gjë që të lidh me turizmin institucional në këtë vend. Teksa përshkojmë një grykë, pak nga pak dalim në Gjirin e Kakomesë. Dy shenja rrotash na zbythin pak, sepse jemi vetëm në mes të një territori që nuk e njohim. Por, dy gjuetarë, që dalin befas me disa veshje të gjelbra laramane zbuluesish, janë të vetmit, që hasin në pak qindrat metrat deri në breg. Pastaj rrënoja repartesh ushtarake, një kryq i bardhë, një mol i vogël. Dikur zbarkuan anglezët dhe i përzunë partizanët apo ku anglezët bashkëpunuan me shqiptarët, një version tjetër. Maksi, që bën ciceronin kompetent nuk ndalet. I di të gjitha. “Në kohë të Qametit (viti 1997) vinin të fortë nga Saranda dhe vrisnin me automatikë ndonjë lopë dhe pastaj e merrnin me skaf në qytet”, na tregon Qametin e jermit shqiptar. Që atëherë kanë marrë frikë bagëtitë e gjora, thotë. Por, lopët disa ngjyrëshe të ulura në bisht, pak u bën përshtypje. Të tjera ecin të patrazuara, bash para nesh, sikur mos të ekzistojmë. Kurse, bimësia ndalet para tarracave të para të një shpati. Në të djathtë, sipër, është manastiri, që mban të njëjtin emër, mes një tokë krejt të zhveshur. Është e vetmja gjë të cilën mund ta vizitosh në këtë vend. Për 20 minuta, teksa i ngjitemi bokërimës, përfundojmë realisht në një nga veprat e kultit më të arrira në Jug. Manastiri i Kakomesë Manastiri i Kakomesë, që e kapim nga një rrugë mushkash, duke dihatur pak, është si roje mbi gjirin me të njëjtin emër. Nga këtu, ushtarët grekë dikur me nderim ushtarak, kanë përcjellë poshtë në mol një nga Ungjijtë e vjetër, që kanë qenë në këtë vend. Thuhet se është përcjellë në Muzeun Benakis, por këtu në këtë humbëtirë, tash nuk mund ta konfirmojë askush. Manastiri, që duket aq i vogël, nga poshtë është i madh dhe me të gjithë aksesorët. Por zhgënjyes për ceremoninë me ushtarët. Brenda tij kanë mbetur kisha dhe dy ndërtesa me interes, por gati të rrënuara. Dhe, mbishkrime. Ushtarët e Socializmit, edhe këtu, kanë lënë gjurmët e tyre. Jemi futur tek ai pasi kemi kaluar të çarën e një muri të lartë guri, që është i mbrojtur mirë dhe i hapur në anën jugperëndimore. Nga aty duket gjiri nga sipër. Një hyrje e veçuar e bën më të bukur gjirin. Bash në verilindje të këtij kompleksi është një kullë trekatëshe. Kurse Blloku i gurtë i shkallëve, që të çon në katin e dytë, është i shkëputur nga trupi i kullës dhe hyrja ka të ngjarë që të jetë bërë me urë druri të lëvizshme. Në qoshen veriperëndimore të manastirit është një dykatëshe, me plan pak të thyer. Një fik i madh ka mbirë aty dhe kuptohet të pëgërat e bagëtisë. Dikur shkruhesh në një shkrim teknik se kishte një harkadë me pilastra, ndërsa në katin e dytë kolona prej guri. E veçanta e manastirit ishte se kishte shumë elementë arkitektonikë si harqe, kolona, korniza, pragje dritaresh, që sot janë rrënuar. Sot, nuk meshohet dhe vetëm në 15 gusht në një festë lokale, ky vend popullohet. Nuk është i braktisur, këmbëngul Maksi. Por, duhen të paktën 500-600.000 euro, që të arrish në kualitet ruajtje që të mos jetë thjesht për qetësimin e shpirtrave por të jetë dhe një monument historik, më thotë më pas një nga krerët e fshatit, që kanë menduar gjoja për të. “Fshatrat tona janë në disa kuota shumë liberale. Nuk janë besimtarë të fortë dhe të devotshëm”, do më shtojë seriozisht. Teksa rrotullohemi të vetmuar, Maksi e ka një justifikim dhe për këtë: Çdo njeriu këtu? Është bukur, por kujt i hyn në punë. Vërtetë kujt mund t’i hyjë bukuria në këtë vend. Si për ironi, nga poshtë, deti tregon se ky vend kaq i bukur e ka mallkimin thjesht se është i bukur. Soditja dhe shëtitja në të e ka një fund. Me të njëjtin gëzim, që i jemi ngjitur, pak më vonë- po me aq i zbresim këtij vendi. Kur mbërrijmë puna e parë është të ri-miqësohemi me kafshët. Por ato nuk afrohen. E shikojnë si armik njeriun, që pas vitit 1997. Mbase gjithmonë njeriu ka qenë armik për to. Në fshat Pak kilometra më andej gjendet Nivica, fshati, që ka pronësinë mbi gjirin. Kemi mbërritur kryetarin e komunës në kohën limit në të dalë të fshatit, e tash ndanë një rrapi, Ladi një burrë gati 40 vjeçar, rreket të na tregojë të gjithë qerthullin e Kakomesë. Është një nga militantët dhe tash edhe kreu administrativ i këtij vendi. Ka filluar një shkollë artistike, por nuk e ka mbaruar. Flet me ngut, sepse e kemi kapur para një mbledhje të KRTS-së lokale. E fillon nga mitologjia dhe e mbaron me të sotmen. Për ironi i ka kthyer kurrizin fshatit, ashtu si Nivica detit, ndërsa para ka fushën e gjerë dhe rrugët e gurta të fshatit kudo. Problemi i Kakomesë u bë i njohur, kur fshatarët e Nivicës i bënë bllokadë forcave policore për pronat e tyre. “Për fat të mirë ne kemi tapi nga viti 1902 deri më 1945 dhe dokumenta tepër origjinale, sepse në kohën e Zogut kemi pasur një konflikt për një pyll, që është në kufi të kësaj zone. Ne e kemi humbur atë territor. Ky territor është 200 ha dhe sipërfaqja e mbetur është 3000 ha”. Kjo humbje u ka dhënë një as, që nuk e lënë sot e kësaj dite banorët dhe që tash janë të bindur se do e mbajnë. Kryetari i Komunës Kumi, ku përfshihet dhe Kakomeja sqaron qetazi: “Shteti për fatin e keq mendon sesi mund t’u japë 3000 ha këtyre fshatarëve, kur mund t’u japë atyre më mirë që kanë lek dhe kanë mundësi të japin ryshfete dhe të blejnë ministra”. Fillon nga Saranda dhe mbaron në gjirin e Kakomesë, prona e 129 familjeve, që pretendojnë pronësinë mbi bregdetin. “Kemi humbur procesin administrativ, por kemi administruar të gjithë materialin arkivor dhe jemi në gjykatën e shkallës së parë në Tiranë dhe s’kam asnjë iluzion që do të fitojmë këtu, por do të fitojmë në Strasburg, si ka ndodhur me të tjerë. Janë përgatitur materialet dhe ankimimi dhe shpresojmë që brenda 2-3-4-5 vjetëve të fitojmë atje, kur të humbim këtu”, ma bën të qartë. I bie që 70 ha territor, që nëse jepet me një çmim qesharak prej 30-40 eurosh për metër katror të duhen 400-500 vjet të shlyhet vlera e tokës, dhe kjo është vjedhje e hapur, sipas tij. Nuk kuptoj asgjë nga matematika e tij, por masterplani i bregdetit, që është një filozofi e caktuar, përbën një dështim dhe një inciativë që nuk do realizohet kurrë, sipas fshatarit. E ngërçi dihet është njohja e pronave dhe vendimmarrja e pushtetit lokal, sepse ata janë të përballur me realitetin. Nuk e kuptoj sesi mund të bëhet turizëm nëse do të parcelizohet, por ankthi i pronave dhe prona private është një tjetë shenjë, që këtu nuk ecën asgjë...Ladi tashmë është në limite. Nxiton. Do të ikë. Lufta1 Në një sulm të koordinuar, një nga komandot më të mëdha sulmuese të Flotës Mbretërore, gjithmonë e vendosur në Detin e Adriatikut (me emrin e koduar “HOUNDERFORCE”) zbarkoi nga luftanija “BLACKMORE”, në gjirin e Kakome-së, 10 kilometra në veri të Sarandës, më 22 shtator 1944. Ndërkaq, partizanët shqiptarë të brigadave të XII, XIV dhe IXX penetruan deri në kufirin lindor të Sarandës, në komunën e Delvinës, në të njëjtën kohë kur më poshtë, në jug, në Greqinë veriperëndimore, Gjenerali Zervas luftonte për të marrë nën kontroll qytetin e Igumenicës. Pak zhgjëndër dhe histori Komuna ka 10.000 banorë në 9 fshatra, që janë Piqeras, Lukovë, Nivicë, Borsh, Corrak. Janë 55 kilometra vijë bregdetare, që kjo komunë, e ka shumë më tepër edhe se shteti Slloven, që tash po habit Bashkimin Evropian me progresin e vet. Është mallkim më ka përsëritur burri dhe në ikje, sepse e ka kapur tollovinë që ka krijuar. Por pak i ka bërë përshtypje. Më tregon variantin e tij të legjendës së Zeusit, Herës, Iosë, Hermesit. Ndaj mali që fillon nga Kakomeja dhe këtej quhet Hermes...është bërë Cermes, më thotë. Në kohën e dyndjeve bullgare kanë lëvizur emri dhe një lexues i mirë i Iliadës mund të bëjë këtë analizë, që e kam nga një kujtesë historike, më cilëson në fund. Në fakt legjenda është më e thjeshtë dhe është në Peloponez. Shqiptarët, që e kanë zhvendosur me kohë Olimpin në Tomor, e kanë gjetur një zgjidhje dhe për këtë vend. Sipas historisë, Hera, mbretëresha e zotave në Olimp urdhëroi Argosin, që të ruante Ion-të dashurën e re të Zeusit. Për të ruajtur atë nga zemërimi i Herës, Zeusi e kishte kthyer në mëshqerrë. Kështu që Hera, që ishte aq e zgjuar, urdhëroi Argosin që të ruante mëshqerrën. Zeusi nuk ishte i kënaqur. Ai dërgoi Hermesin që të përzinte mostrën. Hermesi arrinte të përzinte Argosin, ndërsa këtu detajet shpërndahen në varësi të burimeve të mitit. Disa thonë që Hermesi e vuri Argorin në gjumë me ninulla, ndërsa të tjerët që Hermesi e vrau mostrën....Por, që atëhere sipas këtij njeriu, Kakomeja, ku u zhvilluan ngjarjet është e mallkuar. Në këmbë na thotë dhe gjërat e fundit... Për Kakomenë, si është përdorur Është përdorur nga dy krahët e politikës dhe banorët janë të ndërgjegjshëm, se janë përdorur. “Ne e kemi përdorur dhe unë e kam ditur, që edhe kjo pjesë e politikës nuk do të na japë më shumë se ajo dje, por për të arritur qëllimin duhet të zgjidhesh të keqen më të vogël. Ne në këtë moment zgjodhëm të keqen më të vogël dhe u bëmë palë me këta, që tash janë në pushtet dhe unë jam në vendimmarrje pikërisht me ata krah të politikës që është në pushtet dhe pa këto kompromise nuk mund të isha atje ku jam sot dhe ku mund të marr vendime për aq sa mundem unë sot..Dhe mua më takon dhe të marr vendime për të bllokuar por edhe për të çuar më tej. Fshatrat turistikë janë një iniciativë e dështuar që në nisje”, ka cilësuar në monologun e tij të pafundmë. Drejtuesi i fshatit dhe tash i komunës për të kundërshtuar vendimin e Kakomesë mblodhi 50 veta nga fshati, për ti bërë rezistencë këtij vendimi. Por ti bësh rezistencë kryeministrit apo qeverisë është shumë e vështirë me një fshat që është larg, thotë kryetari. Tash ikën vërtetë. Koha është e vrenjtur, por nga pak ka filluar të çelet. Mbi Rrapin e madh degët të kërleshura me njëra-tjetrën veshtojnë dhe kanë filluar të luajnë ngadalë. Lufta2 Në ditët në vazhdim me përmirësimin disi të motit, dhe luftimet erdhën në ngritje. Kështu në 9 Tetor, trupat e Flotës Mbretërore vazhduan luftimin dhe beteja arriti pikën kulmore me luftime nëpër rrugët brenda Sarandës gjë që çoi në dorëzimin e Gjermanëve. Rreth 620 ushtarë armiq u zunë rob (midis tyre kishte shumë Austriakë dhe Polakë). Nga pala angleze, u vranë 5 oficerë, 9 ushtarë dhe u plagosën 64 të tjerë. Sidoqoftë drama nuk mori fund këtu. Në mbrëmjen e 11 Tetorit qendra e Sarandës u trondit nga një shpërthim i fuqishëm. Në kundërshtim me konventën e Gjenevës, komandanti gjerman kishte përllogaritur shpërthimin në qendrën e qytetit, pas tërheqjes së trupave të tij. Të zemëruar Anglezët do të paditnin më pas gjermanët për këtë thyerje të marrëveshjeve ndërkombëtare. Ditën në vijim, më 12 Tetor, Gjermanët në Korfuz kapitulluan. Vetëm dy ditë më vonë në 13 Tetor, partizanët hynë në Delvinë, ku rreth 100 gjermanë të tjerë ranë rob. Po atë ditë partizanët shqiptarë u ankuan pranë Shtabit të Aleatëve që trupat e “HOUNDERFORCE” kishin kryer plaçkitje në Sarandë. ... Enveri injoroi krejt burimet historike dhe çlirimin e qytetit ua atribuoi partizanëve, kurse roli i Anglezëve, sipas tij, ishte kufizuar vetëm në goditjen me artileri nga kalaja e Ali Pashait në Likurs. Sesi shkoi nuk dihet. Por fshatarët vazhdojnë që të ankohen, për një zonë që është tutje larg, ndërsa Kakomeja është shumë pak e arritshme për njerëzit që duan të kapin një mrekulli. Maksi nxiton dhe tash ka filluar pazarin e rrugës. Ndërsa ne, të kënaqur, i bindemi meskinitetit të tij të neveritshëm. Dreqin e merr vesh, pse është kështu në këtë vend. Materiali historik i Luftës marrë nga shkrimi i Richard Hodges për Çlirimin e Sarandës Ben Andoni : Revista Mapo