31 gennaio 2013

Rruga qe "izolon" Voskopojën ...

               E merkure, 30 Janar 2013 14:44

Rruga qe “izolon” VoskopojënRruga qe “izolon” VoskopojënNdonese nje destinacion i rendesishem turistik i juglindjes, sidomos gjate dimrit, Voskopoja kete vit ka shënuar renie te numrit te vizitoreve.

Ne fakt, fshati dhe bukuritë e tij te njohura nuk kane ndryshuar: e vetmja pengese per frenimin e turisteve mbetet rruga qe lidh Korçën me fshatin e madh, e cila ne nje segment prej 8 kilometrash, eshte shume e amortizuar. Dëmtimi i rruges eshte nje nder elementet kryesor qe step pushuesit, duke ulur te ardhurat per 30 familje qe ofrojnë shërbime hoteliere si dhe gatime tradicionale. Per drejtuesit e komunës zgjidhja e vetme mbetet asfaltimi i rruges, qofte dhe riasfaltimi i përkohshëm, qofte dhe i pjesës me te dëmtuar te saj.  Por dëmtime rrugësh jane evidente edhe ne fshatra te tjere turistike ne juglindje te vendit, e konkretisht ne Bellovode, Vithkuq, Boboshtice etj.
http://www.vizionplus.tv/index.php?option=com_content&view=article&id=16335:rruga-qe-izolon-voskopojen&catid=47:sociale&Itemid=120

The trip through Albania, way to Theth.

Discovering Albania with Professor Tom Winnifrith


Just a a couple of kilometers across the straits from Corfu, Albania is much less visited and far more interesting. A visit with Professor Tom Winnifrith, who has written several books about the history and culture of Albania, includes the port of Saranda, the ruins of Butrint, crowded with layers of ancient civilisations, the idyllic, empty beaches strewn with abandoned pillboxes, archaeological digs, ruined churches and citadels and the fortified mountain town of Gjirokaster. Filmed in 2002, just five years after Albania was devastated by the collapse of a pyramid banking scheme and disintegrated into civil war.

Albania Daily Life Tour by Albania Holidays


A unique trip to Albanian traditional life, meet the locals and enjoy the unforgettable Albanian hospitality. A tour to Gjirokaster, UNESCO Heritage Site in Albania, organized by Albania Holidays DMC.

Albania Daily Life Tour by Albania Holidays


A unique trip to Albanian traditional life, meet the locals and enjoy the unforgettable Albanian hospitality. A tour to Gjirokaster, UNESCO Heritage Site in Albania, organized by Albania Holidays DMC.

30 gennaio 2013

88 kisha me kamera sigurie, Instituti i Monumenteve të Kulturës është duke hartuar projektin


Valeria Dedaj- më 30.01.2013
Instituti i Monumenteve të Kulturës është duke hartuar projektin për survejimin me kamera sigurie për 88 kisha me afreske me vlerë. Specialistët janë duke punuar edhe për rikompozimin e pikturave murale të Onufrit, ato pjesë që u gjetën përdhe pas grabitjes në kishën e Valshit
-Specialistët e Institutit të Monumenteve të Kulturës janë duke punuar për rikompozimin e pikturave murale të Onufrit. Pas një vëzhgimi nga afër të gjendjes në Kishën e Shën e Premtes në Valsh, kanë sjellë me vete në laboratorin e restaurimit dhe arteve pjesët e copëtuara që kishin mbetur nga grabitja, me shpresën se mund të arrijnë të rikompozojnë diçka. Por sipas drejtuesit të grupit restaurator Agron Islami është ende herët për të folur për një rezultat paraprak. 
Duke marrë shkak nga kjo situatë specialistët në IMK janë duke hartuar projektin për survejimin e 88 kishave me kamera sigurie. Projekti mbyllet në kohë rekord, brenda javës. Për këtë dhe për projekte të tjera të cilat do të zbatohen në gjashtëmujorin e parë të vitit, “Shekulli” ka bërë një bisedë më të gjatë me drejtorin e IMK, Apollon Baçe. Ndër të tjera Baçe thotë se po punohet për platformën e reformës së institucioneve të monumenteve të kulturës. “Me Ministrin e Kulturës, Bumçi kemi gjetur gjuhën e përbashkët dhe kemi miratuar një strukturë që të mos jemi më të hallakatur.” Ndër të tjera ai radhit realizimet e disa projekteve të vitit që lamë pas si çeljen e ekspozitave në Romë dhe Torino, restaurimin e Mauzoleut të Nënës Mbretëreshë etj.
Zoti Baçe, sapo jeni kthyer nga prezantimi i dytë në Itali i “Thesare të Trashëgimisë Kulturore”. Si është pritur ekspozita atje?
Kjo është një ekspozitë  kërkojmë që tregon se në Shqipëri ka një qytetërim të lashtë që vazhdon deri në ditët tona. Në një sipërfaqe 1200 metër katrorë janë ekspozuar në Torino rreth 200 objekte të të gjitha etapave në të cilat ka ecur kjo shoqëri. Mendoj se ishte një ekspozitë pozitive dhe pse tek ne kaloji në mënyrë tangjente. Në Romë numri i vizitorëve mund të ketë qenë rreth 45 mijë sepse dhe ishte falas. Në Torino shkon 10 euro bileta, por mendohet që të ketë një numër të lartë. Midis të pranishmëve nga vendi ynë ishte Presidenti i Republikës Nishani. Aty ekspozohen objektet më të rralla nga Korça, Durrësi, Apolonia. Do të veçoja ikonat e Onufrit, ikonografi më i madh i artit tonë pasbizantin. Dëshiroj që ekspozita të vazhdojë rrugëtimin dhe në Kosovë. 
Ndalemi pikërisht te “ikonografi më i madh i artit pasbizantin”. Ju nuk shprehur për shkatërrimin e afreskeve të rij në Valsh. Ndërkaq mësojmë se Instituti juaj ka marrë përsipër restaurimin e tyre. Çfarë mund të presim nga kjo?
Është shkatërrim i vetëdijshëm i maskuar si grabitje, pasi unë nuk di që afresket mund të shiten. Nisem nga mënyra si i kanë shkatërruar, duke e figurën, një pjesë e kanë shkërmoqur fare etj. Nuk e kam idenë se për cilin treg mund të shërbejë ky shkatërrim. Në këtë mes është një vandalizëm i paparë. 
Ndërkohë që specialistët tanë kanë mbledhur gjithë copat që kanë shpëtuar, shikoj se ka një lloj indiference nga pushteti gjyqësor dhe nga ana e policisë. Nuk e di se po çfarë po bëjnë. Kur i pyesim na thonë se kemi sekretin e hetimit, por se çfarë është ky sekret nuk e di. Unë kam shumë pikëpyetje ndaj policisë.
Dëmi është shumë i madh, por të paktën nga ana vizive mund ta minimizojmë sadopak. 
Ne kemi mbledhur gjithë copat e mundshme që ishin në kishë. Ato që janë shkërmoqur me daltë, po mundohemi t’i rregullojmë. Mendoj se mund të rregullohet vetëm 20%-30% të dëmit. Pjesën tjetër do të integrojmë duke e vizatuar. Do të bëjmë maksimumin e mundshëm. 
A shërben rasti i Shën e Premtes si rast për të reflektuar për sistemin e mbrojtjes së monumenteve? 
Është diçka e pamundur që të ruash të gjithë monumentet me roje. Janë rreth 2200 monumente në të gjithë vendin dhe për këtë do të duheshin të paktën rreth 10 mijë vetë. 
Aktualisht jemi në përfundimin e projektit të një sistem sinjalizimi duke vendosur kamerat e survejimit që do t’i shkojë policisë dhe rojeve të sigurimit. Mendoj se ky projekt nuk ka një kosto e lartë. Brenda kësaj jave ne e përfundojmë. Kjo do të jetë jo vetëm për Onufrin, por për të gjitha kishat që kanë vepra arti. Është hera e parë që ne do të praktikojmë një projekt të tillë. Dhe meqenëse avokati kryesor po bëhem unë, duhet të sqaroj se IMK nuk përgjigjet për këtë pjesë. Struktura deri sot varet nga drejtoria e MTKRS-së, dhe drejtoritë rajonale të monumenteve. Prandaj për sa i përket anës juridike ne nuk kemi asnjë përgjegjësi. Por nga ana morale, padyshim që kemi përgjegjësi, pasi merremi me këtë fushë. 
As për rrëshqitjen e dherave pranë teatrit antik në Apoloni nuk mbani përgjegjësi? 
Në këtë pikë mund të them që raportet nuk janë shumë të mira. Kur është bërë gërmimi i vitit ’70 ka qenë pa kriter, sepse janë bërë nga lart-poshtë, teknikisht ka qenë gabim dhe ka pasur rrëshqitje nga një burim uji. Por rrëshqitjet e dheut nuk janë gjynahet tona, janë gjynahet e ekspeditës gjermano-shqiptare, e cila e dinte fare mirë se mund të rrëshqiste dheu dhe ata vazhduan të bëjnë punimet e shkallës së dytë. Ky është një terren që duhej ndjekur nga studim hidro-gjeologjik dhe pa marrë leje. Mendoj se përgjegjës janë arkeologët shqiptarë dhe gjermanë. Dhe ngulmoj që ekspedita gjermane së bashku me Institutin e Arkeologjisë të gjejë fonde ku të dojë, edhe nën dhé për ta sjellë në gjendjen që ishte. Gërmimet në një monument nuk bëhen që të shkatërrohet monumenti, po që ta sjellin në një gjendje më të mirë. Nuk është se IMK do të heqë dherat që lënë ata pas gërmimeve dhe ku mund të mbyten fëmijë nëpër vaskat që krijohen nga uji. 
Dëmi i fundit i evidentuar është mozaiku në fasadën e Muzeut Kombëtar. IMK është autor i studimit dhe projektit për restaurimin e kësaj vepre. Çfarë do të bëni ju zoti Baçe për ta shpëtuar?
Kjo është një iniciativë që nuk varet nga IMK-ja, por nga Drejtoria Rajonale e Monumenteve të Kulturës. Ne kemi qenë konsulentë dhe kemi ofruar vetëm projektin që të bëhet restaurimi. Për realizimin e tij duhen fonde. 
Që prej 2009-s varësia e drejtorive lokale ka kaluar nga jua te Ministria e Kultruës. A nuk ka krijuar kjo shkëputje një ngërç shumë shqetësues për administrimin dhe ruajtjen e monumenteve?
Deformimi i sistemit është bërë që në vitet 1997-’98. Këtu ekziston një orkestër në të cilën secili i bie instrumentit për qejfin e vet. Tashmë IMK nuk është më një institucion nga i cili mbikëqyren monumentet. Besoj që këtë javë do të përfundojmë dhe reformën në të cilën hiqen këto pengesa dhe vendosen njerëz që do të merren direkt me të. Me Ministrin Bumçi mund të themi se e gjetëm gjuhën e përbashkët dhe kemi miratuar një strukturë tjetër që të mos jetë më e hallakatur. 
Sa është buxheti i miratuar nga MTKRS-ja për IMK për këtë vit?  
Nuk jemi akoma të qartë për buxhetin në total duhet pyetur në MTKRS Olsi Lafe. Por  ashtu siç ndodh jashtë, ne mundohemi që 20% e ndërhyrjeve të jetë nga shteti. Pastaj të punojmë me institucionet dhe donatorët privatë. 
Çfarë keni prioritet ju këtë vit?
Një prej projekteve më të rëndësishme është “Procesi Lubjana 2” që përfshin përgatitjen e dokumentacionit për nëntë monumente të ndryshme në Republikën e Shqipërisë. Së bashku me MTKRS-ën është përpiluar një listë e monumente si Kalaja e Bashtovës, Hamami i Gjirokastrës etj. Nga konsultimet e fundit na është këshilluar që të vendoset dhe Kisha e Shën e Premtes. Ky projekt synon ndërhyrje arkitektonike, konservuese apo restauruese në afreske dhe bëhet gjithmonë i mundur nga strukturat e Këshillit të Evropës. 
Agron Islami: Po përpiqemi të shpëtojmë diçka nga Onufri 
Specialisti Agron Islami  i cili drejton sektorin e restaurimit në IMK flet për atë që ka mbetur tashmë nga masakra e një pjese të afreskut të Onufrit në kishën e Shën e Premtes në Valsh të Elbasanit. Pjesët e mbetura nga piktura murale gjenden në laboratorin e Sektorit të Arteve dhe Restaurimit në IMK. Islami tregon se kanë mbledhur pjesët e gjetura poshtë çdo portreti në Kishën e Valshit dhe i kanë vendosur poshtë skicës përkatëse të secilës. Dëmtimet e bëra me daltë apo me thikë i kanë copëtuar portretet në  grimca të vogla 2-3cm. “Janë të gjitha pjesët e gjetura të cilat i kemi renditur dhe po punojmë me to. Por ky nuk është pazëll të cilit mund t’ia gjesh kollaj vendin për t’i lidhur pjesët me njëra-tjetrën”, thotë Islami. Pas mbledhjes së pjesëve në vendngjarje, sektori i Islamit është duke hartuar një projekt për mëkëmbur diçka nga afresku i dëmtuar i Shën e Premtes, por ende nuk mund të thuhet asgjë më shumë. E gjithë vështirësia është tek pjesët që mungojnë, “sepse sado të fortë që të jemi në matematikë, asnjëherë nuk mund të themi se sa e përqind e veprës mund të rikthehet në gjendjen e mëparshme. Nga dhjetë portrete aktualisht nëntë prej tyre janë shkërmoqur. Një prej tyre është dëmtuar më pak se të tjerat, por përsëri i mungojnë pjesët që të mund të rikompozohet plotësisht. Kjo do t’ia vështirësonte punën cilitdo restauruesi apo artist”, shprehet specialisti.
http://shekulli.com.al/web/p.php?id=15148&kat=94

28 gennaio 2013

Një tavë dheu dhe pak bukë shtëpie, të lutem. Zanati i marrë në shkollën Hoteleri-Turizem


10.01.2013 | 16:31
Klodi është vetëm 26 vjeç dhe është shefi i kuzhinës në një nga restorantet e Tiranës, pranë ish-ekspozitës "Shqipëria Sot". Ka filluar të gatuajë qysh në moshën 13-vjeçare. Fëmijërinë, Klodi e ka pasur si gjithë të tjerët, sa në shkollë e sa me lojërat pas shkolle. Ndërsa pjesën tjetër, pjesën e dytë të jetës, e ka shpenzuar duke gatuar.
 Zanatin e ka marrë në shkollën e Hoteleri-Turizmit. Gatuante edhe në shkollë, edhe në punë. U edukua dhe u dashurua me atë çka sot quhet ushqim tradicional. Në restorantin ku punon Klodi edhe buka gatuhet tradicionalisht, për çdo ditë.
Në Konkursin Ndërkombëtar të Gastronomisë Tradicionale që u zhvillua së fundi në Tiranë, në Hotel Rogner, kuzhinierë nga disa vende të botës prezantuan ushqimet tradicionale të vendit që përfaqësonin. Klodian Taipi, kuzhinieri që sot vjen në “Trup&Shpirt” u prezantua në konkurs me një sërë gatimesh tradicionale, por më përfaqësuesja ishte “Tava e dheut”. Kjo lloj tave i dhuroi atij një kupë dhe një certifikatë, e cila qëndron e varur në murin e restorantit ku ai punon. Klodi njihet tashmë si kuzhinieri i pjatave tradicionale. “Në përgjithësi, kuzhinierët nuk e tregojnë sekretin e recetës së tyre, prandaj edhe unë nuk mund t’jua tregoj se si e bëra atë mbrëmje Tavën e dheut." Kështu na përgjigjet Klodi kur e pyesim se si arrin që t’i bëjë njerëzit “të lëpijnë gishtat”. E megjithatë, ai na siguron se asaj tave nuk i mungon asnjë element nga tava e zakonshme që nënat dhe gjyshet tona gatuajnë në shtëpi. Mund t’i ketë shtuar diçka recetës së gjyshes, por i mbetet vetëm një shijuesi të vëmendshëm të gjejë se çfarë, paçka se rrallë mund të gjykojnë kur janë duke shijuar këtë pjatë. Klodi na tregon se është shijues i rregullt i kuzhinave të huaja, i shijeve të tyre të rralla dhe tradicionale,sepse kështu ia kërkon puna që bën, por megjithatë nuk pëlqen t’i masë forcat e të hyjë në këto kuzhina me vrull.
“Unë kam një marrëdhënie shumë të mirë me gjellën, me bukën e bërë vetë e të sapodalë nga furra. Zgjedh të ha pak bukë të ngrohtë me fërgesë, në vend që të konsumoj tagliatelle me pana dhe proshutë. Tagliatelle- t kanë formën e jufkave shqiptare, dibrane më saktë, dhe nuk ka si jufkat që mund t’i bësh vetë.” Sigurisht që ka diçka tradicionale që Klodi nuk e bën dot. Kur e pyesim për atë që nuk di të bëjë ai na thotë: “Nuk ka si përsheshi i vitit të ri, që gjyshja ime e quan dollma. Mundohem shpesh ta bëj njëlloj si ajo, por nuk kam mundur asnjëherë ta bëj aq të shijshëm. Gjatë ndërrimit të vitit, gjyshja ime është e destinuar të gatuajë në restorantin ku unë punoj. E lodh, por e di që unë dhe ata që kanë besim tek unë, do të shijojnë diçka të jashtëzakonshme në natën e ndërrimit të viteve. Do të doja shumë që ta gatuaja përsheshin me gjel deti njëlloj si ajo.” Kuzhinieri i ri ka mendimin se tradita, në shumë aspekte, është nga pasuritë më të sigurta e më të larmishme që kanë shqiptarët si popull. “Ne kemi valle shumë të bukura, s’kemi pse të mos i kërcejmë; kemi ende ushqime të freskëta, s’kemi pse të mos i konsumojmë; kemi receta të pasura me vitamina dhe mjaft të shëndetshme, ndaj s’kemi pse të mos i shijojmë.
Ne mund të bëjmë të paktën një herë në javë bukë dhe jufka në shtëpi. Nuk kemi pse të mos e duam tradicionalen, është njëlloj si të jetosh larg dhe të reshtësh së dashuri familjen, njerëzit e tu të dashur. Sot, jetojmë në një botë ku modernizimi po mbyt gjithçka esenciale që na dallon nga të tjerët. Duajeni tradicionalen që ka nisur të flejë brenda jush.” Ai e di që sado modernë që përpiqen të bëhen shqiptarët, atyre, të gjithëve do t’u kujtohet tava e dheut apo muhalebia.

Respekti për traditën 
Klodian Taipi është kuzhinieri që pak kohë më parë me anë të mjeshtërisë së tij të gatimit tradicional fitoi çmimin si kuzhinieri më mirë tradicional. E ka fituar këtë çmim me një pjatë tradicionale. Kupën ia dhuroi “Tava e dheut”. Ai nuk i ka vënë kësaj tave ndonjë emër “të jashtëm” siç thotë ai, ndonjë nga ato emrat që shumë kuzhinierë sot e bëjnë për t’iu dhënë aromë moderniteti pjatave që krijojnë. Klodi ka një respekt të jashtëzakonshëm për traditën e sidomos për traditën në kuzhinë. Kur të jeni nën shërbimin e tij, mos t’ju duket pak kërkesa që mund t’i bëni Klodit: një tavë dheu dhe pak bukë shtëpie, ju lutem!
Luela Myftari

Ta pastrojmë Shqipërinë në një ditë


Luela Myftari - 27.01.2013 | 14:00
Hoxha: Të gjithë mund t'ia dalim që në një datë të caktuar, ashtu siç kanë vepruar edhe vendet e tjera, t'i tregojmë njëri-tjetrit që duam të jetojmë në një ambient të pastër
-Sot, gjithçka riciklohet dhe prej këtij procesi përfiton jo vetëm ambienti. Esmeralda Hoxha është një nga vajzat vullnetare që bën pjesë në grupin “Let’s do it”. Ajo është nëna e një vajze, të cilën dëshiron që ta edukojë dhe ta ndërgjegjësojë për mbetjet që gjithnjë e më shumë po hidhen vend e pa vend. Një ndër synimet e lëvizjes “Ta pastrojmë Shqipërinë në një ditë” është edhe ndërgjegjësimi i nxënësve dhe studentëve për atë çka quhet edukatë e riciklimit. Që prej një viti, Esmeralda dhe miqtë e saj kanë vizituar disa shkolla të Shqipërisë për të shpërndarë këtë ide dhe kulturë. Si një ndër organizatorët e këtij aksioni, ajo bën thirrje për një Shqipëri më të pastër e më të shëndetshme.
Esmeralda, si lindi ideja për të pastruar Shqipërinë për një ditë?
Ideja, në fakt, ishte e mikut dhe kolegut tim Ervin Shehaj, i cili kishte parë një video, ku tregohej se si Sllovenia kishte arritur që, në një ditë të vetme të nxirrte në rrugë një numër të madh vullnetarësh. U entuziazmuam. Shpesh ishim mbledhur dhe kemi diskutuar se çfarë mund të bëjmë që fëmijët tanë të rriten në një ambient të shëndetshëm.
A mundet vërtet ta pastrojmë Shqipërinë për një ditë?
Skepticizmi është një ndër tiparet që na karakterizon si popull. Është e vërtetë, kemi hasur edhe në njerëz të cilët paçka dëshirës së mirë, nuk besonin që edhe Shqipëria mund të organizojë diçka pozitive për veten. Shumë prej familjarëve tanë ishin skeptikë, shumë prej miqve na u bashkuan e shumë të tjerë thjesht na ndoqën.
Sa jeni përpjekur ju dhe a keni pasur mbështetje?
Kemi punuar shumë. Fillimisht, afruam miqtë me të cilët ndanin të njëjtat ide. Anjezën, Lulin, Elvindin, Mikelin, Mirandën, Albanën, dua t’i përmend sepse ishin pjesë e grupit të parë, i cili punoi dhe ngriti rrjetin pothuajse në të gjithë Shqipërinë. Dhe nuk ishin njerëz pa përvojë profesionale. Gjithsecili prej tyre ishte i specializuar në fusha të ndryshme, njerëz të cilët sakrifikonin pasditet për të krijuar diçka pozitive, për të koordinuar punën nëpër grupe. Mbështetje civile dhe nga organizata të ndryshme joqeveritare kemi pasur. Një mbështetje të madhe morale na ka ofruar edhe parlamentarja europiane znj. Tanja Fajon. 
Çfarë planesh kishit kur filluat të besonit në këtë projekt dhe çfarë keni mundur të realizoni?
Pritshmëritë tona në fillim të projektit ishin të mëdha. Duke qenë se kishim marrë pjesë në të gjitha konventat e Lëvizjes Botërore dhe e dinim se si organizohej ky aksion, menduam se gjithçka e kishim nën kontroll. Por, paçka dëshirës së madhe dhe punës së shumtë për pothuajse një vit të tërë, arritëm të kryenim disa aksione të vogla nëpër rrethe. Ndikoi përgjegjshmëria e strukturave shtetërore, ndikoi apatia e njerëzve në përgjithësi, ndikoi edhe aksioni që administrata “organizoi” në datën 20 Prill, vetëm 20 ditë përpara datës që shënonte projekti ynë.
Çfarë do të bëni në vazhdim?
Planet janë që edhe sivjet të mundohemi të organizojmë diçka. Dua të theksoj se çdo përpjekje ia vlen për një shtëpi më të pastër, dhe ne e kemi filluar tanimë këtë nismë, ndaj edhe nuk do ta lëmë në gjysmë. Nuk dua të harroj që t’i ftoj shqiptarët dhe të gjithë të huajt që jetojnë në Shqipëri që të bashkohen për të kaluar në një aksion, i cili hap pas hapi do të çojë në drejtim të realizimit të këtij projekti.
Bio:
Emri: Esmeralda Hoxha
Datëlindja: 1980
Vendlindja: Tropojë
Vendbanimi: Tiranë
Statusi: E martuar, nëna e një vajze
Arsimi: Inxhinieri kimike
Aksioni
“Ta pastrojmë Shqipërinë në një ditë” është një lëvizje vullnetare. Ajo është pjesë e lëvizjes ndërkombëtare “Let's do it”. U krijua për herë të parë në vitin 2008 në Estoni dhe kishte për qëllim që në një ditë të vetme, vullnetarë nga i gjithë vendi të pastronin vendgrumbullimet ilegale të mbetjeve. Viti 2012 listonte mbi 82 vende të botës, të cilat konfirmuan ditën e tyre të pastrimit. “Green Line Albania” i është bashkangjitur botës në aksionin “Let's do it Ëorld” duke organizuar për herë të parë një aksion siç është “Ta pastrojmë Shqipërinë në një ditë”. Në Shqipëri ky aksion gjatë vitit 2012 u organizua në aksione të vogla dhe u finalizua me aksionin “Let’s do it Tirana” që u krye në datën 9 Maj.
Organizimi i një aksioni të tillë, me pjesëmarrjen e qindra mijëra njerëzve nga Shqipëria është i dobishëm. Madje është i dobishëm tani. Ky projekt është një mundësi e mirë për të ëndërruar, për të sjellë ide dhe plane të reja në një ambient të pastër.

Pedagogu që e gjen lirinë në ajër, "Më mirë të jesh në tokë dhe të dëshirosh të jesh në qiell se sa të jesh në qiell dhe të dëshirosh të jesh në tokë."


Publikuar më 28.01.2013 | 17:51
Julian Bejko vjen sot në “Trup dhe Shpirt” për të na rrëfyer se si parashutizmi, më saktësisht fluturimi me velë, është një mënyrë shumë e mirë për të pasur një trup dhe një shpirt të shëndetshëm. Pedagogu i Sociologjisë në Fakultetin e Shkencave Sociale këtu në kryeqytet, ka zgjedhur që gjatë fundjavës t’i largohet shkronjave, leksioneve, studentëve dhe stresit që mbledh gjatë javës. Fluturimi është mënyra më e mirë që ai të shijojë një lloj lirie që nuk ta jep toka. “Në ajër ndihesh ndryshe, harron që kompjuteri të pret aty për të shkruar diçka tjetër”, na rrëfen ai për teknologjinë që po e mbyt njeriun e sotëm gjithmonë e më shumë. Një teknologji që duket se të ofron para, po nga ato para të cilat nuk e blejnë lirinë. Në fakt, aktiviteti me të cilin ai merret nuk është parashutizëm nga ato me motorë. Ai shëtit me një velë të thjeshtë dhe fluturon pa ndonjë element që do të prishte të shijuarit e natyrës ashtu siç ofrohet. Juliani përpiqet të na mbushë mendjen se ky nuk është një sport i rrezikshëm, siç janë përpjekur ta prezantojnë atë. Ai na shpjegon se në ajër nuk mund të të ndodhë asgjë.
“Natyra ka logjikën e vet të funksionimit, ka disa rregulla që janë shumë më të thjeshta se rregullat e qarkullimit rrugor në Tiranë”, thotë ai për të na treguar se të fluturosh me velë është më pak e rrezikshme sesa të udhëtosh me biçikletë në kryeqytet. Është toka ajo që rezervon surpriza. Nëse dikush i njeh mirë ligjet e natyrës dhe e respekton atë, ajo do të falë ty kënaqësinë dhe adrenalinën që jo të gjithë llojet e sporteve ta ofrojnë. “Që kur kam nisur të fluturoj, kam zbuluar vende të cilat, ndoshta, nuk do t’i zbuloja po të isha marrë me ndonjë aktivitet tjetër. Është bukur edhe nëse shkon në një majë mali për të nisur udhëtimin e radhës dhe të mos fluturosh dot për shkak të drejtimit të erës. Detyrohesh të shijosh qoftë edhe në heshtje natyrën, apo të takosh banorë që rrallë takojnë vizitorë majave të malit. Ka nga ata që fillojnë të tregojnë histori njerëzore apo edhe legjenda të jashtëzakonshme. Unë nuk mërzitem edhe kur nuk fluturoj dot, mjaft të jem larg teknologjisë dhe smogut, me të cilat jam i detyruar të bashkëpunoj gjatë gjithë javës”, na thotë Juliani. Julian Bejko e ka marrë licencën e pilotit të avancuar në Zvicër. Së bashku, me mikun e tij ata kanë hapur një shkollë ku mund të mësohen lëndë si ligjet e fizikës apo meteorologjia, në mënyrë që më pas të mund të fillosh praktikën në tokë me këtë sport. Miku i tij, Landi, ka një licencë ndërkombëtare fluturimi dhe ai është i vetmi që ka të drejtë të japë licencë fluturimi edhe për të tjerët. E kanë quajtur Aero Club Albania, shkollën e fluturimit të cilën mund ta gjeni edhe në rrjetet sociale. Por, në të nuk pranohen njerëzit që mendojnë se janë trima dhe se duan të sfidojnë patjetër natyrën. “Ne nuk fluturojmë për të treguar se jemi trima dhe egoistë, ne nuk i dalim kundër natyrës, ne nuk fluturojmë nëse ajo nuk do”, na thotë Juliani edhe në emër të miqve të tij pilotë. Ai ka konkurruar në disa aktivitete ndërkombëtare. Ka qenë pjesë e aktivitetit Ëorld Acro Cup në Austri dhe në Turqi. Spektakli i zhvilluar në Turqi nga 500 parashutistë që gjendeshin në ajër do të jetë për të një kujtim shumë i bukur. “Oludeniz është një vend turistik në Turqi. Ekonomia e këtij qyteti është e zhvilluar më së shumti me anë të këtij aktiviteti. Nuk e kuptoj se si Shqipëria gjithnjë e më shumë i largohet fitimit nga turizmi, kur në fakt, ne kemi një vend i cili ofron mundësi të jashtëzakonshme turistike”, na thotë Juliani, në përpjekje për të ngritur zërin për një kauzë të drejtë. Në planet e së ardhmes renditet një udhëtim drejt Francës, në dunat më të mëdha të Europës dhe gjatë fillimit të verës në Itali ku nisja do të bëhet nga 4000 metra lartësi. Duke i uruar rezultate të mira në këto konkurse, ne përcjellim sot pedagogun që e gjen lirinë në ajër. 
Jeta ime 
Ka lindur në Korçë, por prej vitesh banon në Tiranë ku punon prej shtatë vjetësh. Është pedagog i Sociologjisë në Universitetin e Tiranës, në Fakultetin e Shkencave Sociale. Ka studiuar në Francë dhe ka mbrojtur gradën Doktor Filozofie. E megjithatë, Julianin nuk mund ta gjesh në Tiranë gjatë gjithë javës. Ka katër vjet që ka nisur të shijojë lirinë që i ofron ajri. Juliani merret me parashutizëm. Na e shpjegon këtë aktivitet si mënyrën më të mirë për të shfryrë stresin që mund të kesh mbledhur gjatë gjithë javës. Ai zotëron një licencë zvicerane për ushtrimin e këtij aktiviteti, meqenëse shteti shqiptar nuk ka institucion që të lëshojë licenca fluturimi të këtij lloji. Ai ka bërë pothuajse 400 fluturime gjatë kësaj periudhe 4-vjeçare dhe gjithsej i bëhen 90 orë në ajër. Ka katër vjet që nuk e sheh më parashikimin e motit, sepse ai ka arritur t’i njohë shumë mirë elementet e natyrës, falë këtij aktiviteti. 
bio 
Emri: Julian Bejko 
Datëlindja: 1980 
Vendlindja: Korçë 
Vendbanimi: Tiranë 
Profesioni: Pedagog i Sociologjisë në UT 
Statusi: Beqar  
/Shekulli Print/ Luela Myftari/

W drodze do TETH. Albania summer 2012

Paragliding chase cam in Shashica,Vlore-Albania January 2013 J.Bejko R.Drozhani A.Tarelli www.aeroclubalbania.com

Devolli i Driteroit,nje zbulim i ri turistik ne Shqiperi,…



Dhe ky plis ngahere ish i forte,
shkoi ne Evrope,brodhi ne Azi,
por kudo ,nga floket gjer ne thonjte,
Mbeti Devolli…..
Dritero Agolli

Vendlindjes tone, Devollit te shtrenjte e te begate,njerezve te saj, tethjeshte e punetore,te mencur ,intelektuale e artiste te medhenj.
[Reportazh i thjeshte me shenime e mbresa, e me realitete, , nje mesazh dashamires per lexuesit qe do talexojne jo reportazhin tone,por shkrimin e tyre modest per ato pak fragmente ngajeta e tyre ,por e madhe,qe do te duhej libra te tere per t'i shkruar,pa pershkrime letrare per te qene me realist e i besueshem per secilindo, qe do te jene kureshtare per kete vend te rilindur te begate,treve te pasur e te lashte Ilire , etnike me tradita e vlera te pasura historike,patriotike,kulturore e ,qytetare e artistike te pacmuara te Shqiperise.]
Devolli i Driteroit, nje zbulim i ri turistik ne Shqiperi
Me ne fund pas mundimeve te gjata e te lodhshme munda te gjej vendin e thesarit,çelesin e portalit te shpelles,dhe pernjeheresh desh mu verbuan syte,nga vezullimi i argjende i reflektimit te rrezeve,duke u hapur keshtu sipari i kesaj pamje magjepse….c’te shoh?!…nje mrekulli …Ishte Devolli vete..
Devoll,Albania,nje emer i madh,nje vend i begate,dhunti e mrekullise senatyres “mother natyre”, por edhe e dores se njeriut, me pasuri te cmuara natyrore e shoqerore….
Ky emer eshte simboli i fushes se saj pjellore,lumi me te njejtin emer si bir isaj qe buron e lodron ne mes te lugines,te rrethuar nga malet perreth,mencuria i ntelektuale i bijevee bijave te saj,mjeshtra te medhenj bujq e ndertues,me shpirt artisti,qe sintetizohen e simbolizohen me emrin e te madhit,poet te Devollit,Dritero Agolli,homeri i gjalle i Ballkanit por edhe me tej,kolosi i letrave shqipe i kalibrit boteror,nobelisti i se ardhmes.
Rrallë gjen në botë, pale në Europë, vende si Shqipëria ku ndërthurren klimat, relievet e natyra në përgjithësi, ku brenda një dite mund të pushosh në plazhet e bregdetit e më pas ne Alpet, në Theth, në Lurë, në Dajt, në Llogara e në Dardhë e të tjera vende të shumta. Sapo le mbrapa qytetin e bukur te Korces,Parisin e vogel te Shqiperise,ne jugelindje te saj, nepermjet nje autostrade te drejte, hapet porta e nje thesari te pazbuluar.
Devolli e Bilishti nje thesar i ri , ku veç natyrës, qe ka punuar disi si mehater duke e bere kete fushe me tre kate ,nje dukuri e ralle e natyres.Edhe truri i njeriut te mencur e duar arte e punetor te madh e kane uruar, e kane gdhendur si një skulptor, e ka ne stolisur si nuse. ë magjepsin e të bëjnë për vete, të duket vetja si në përrallë kur udheton me makine gjate saj,pa le ta shohesh nga majat e maleve te Moraves apo te kodrave te Bilishtit,.
Ata që kanë lëvizur nëpër botë, përfytyrimet mund t’i çojnë në Zvicër a në ndonjë vend të rralle e panjohur.
Veç vlerave të rralla e të njohura historike, si shpella e Trenit dhe kalaja e Trojanit, një nga vendbanimet më të hershme të parardhësve të shqiptarëve, ilirët, qe i ndesh ne hapjen e Muzeut Kombetar ne Tirane , ne pavionon e pare te tij te hyrjes te tij.
Ne disa botime te zbuluara kohet efundit, nga ne, ne biblotekat ketu ne amerike ,e ne internet ,pershkruhen midis te tjerave ne nje liber* , nje beteje midis ushtrive te Aleksandrit te madh te maqedonise me ushtrite Ilire dhe qendresa e tyre ne Devoll, duke ruajtur edhe sot emrat Ilire si Gryka i ujkut,mali Trojaneve.mali i Spiljes,e te tjera,Kete e dehsmojne edhe disa emrra me prejardhje Ilire *qe i kane rezistuar qendreses e te asimilimit nga pushtuesit e huaj ne shekuj te gjuhes shqipe,si Bilisht Proger, Tren,Dardhe,Pilur,Poloske,Qyteze,Areze e te tjere.Nje studim me vlera ka bere dhe mesuesi veteran i hstorian,i aposionuar,Fari Spaho,qe deshmon per kete vertetesi ne librin”Per vendlindjen”  Spikatin ,vlerat piktoreske të luginës me lumin i gjelber te Devollit i mbuluar nga te dy brigjet me shelgje e me plepa te larte,i e ujevareve nga malet e Gramozit nje nga malet me te larta te Shqiperis qe me gurgullimen e tij,qe i njgjan nje melodie muzikore,eshte me e forte se e lumenjeve me te medhenj te botes edhe se Nili, se lumenjte e Rusise ,se edhe atyre te Amerikes,sic thote poeti, pastaj zbret ne lugine si nje gushter ,nje lloj hardhuce e madhe, ,e duket sikur e perkedhel fushen derisa del ne gryken e Cangonjit ,ne fushen e Korces .
Me malet përreth ,Moraven ne perendim.Malin e Thate ,me Majen e Ivanit te Madh [se ka e nje maje tjeter nen te me te vogel,Ivanin e Vogel i cili eshte i padukshem qe nga fusha] qendron si nje kulle aeropori ku kontrollon ne veri liqenin e Prespes se Madhe me fshatrat perreth, te dy fushat ,ne perendim fushen e madhe e pjellore te Korces, e ne jugelindje fushen e begate te Devollit duke shndruar këtë vend begatë, por edhe magjepsës për bukuritë që i shijon syri i njeriut; Njetreve e lashte ilire ,etnike dhe tradita te rralla patriotike e atdhetare per tere shqiperine ne jugelindje te saj.
Per te treguar nje pozicion me te plote te treves se Devollit,po shkruajme e per dy viset e tjera te aneksuara shteteve fqinje, si ne veri te saj , serbise [ne vitet trembedhjete te shekullit te kaluar ne caktimin e kufijve te Shqiperise nga fuqite e medha] disa fshatra midis dy Prespave,duke ia prere, si te thuash ne kuptim figurativ e gjeografik ,krahune bishtin shqiponjes,Devollit te quajtur evolli i eperme [ i siperme nje fjale e vjeter shqipe],me banore etnike midis tyre shquhet Resnja ,nje fshat i madh ,ku hume intelektuale e patriote qe kane bere emer edhe ne amerike pa le qe jane ndare e copetuar familje te tera ,ku kane dhene e kane mare me fshatrate tjera si me Rakicken ,Shuecin e te tjera, E pjesa tjeter ne lindje, ne lindje:
Devolli i siperme, ne kufij me Trestenikun e deri ne Vidohove, si Oshanji,Kercishti, Shagu ,Revani e shume te tjere,qe me pas banoret vendas autoktone e tnike shqiptare i shperngulen ne ishujt ne lindje te Greqise e qe andej sollen banore nomade duke ia nderuar edhe emrin fshatrave . Per kete jane me vlere,deshmite e dokumentat e emigrantit e patriotit ne mergim ne SHBA,,bashkeluftetarit te Fan Nolit ,sekretarit te shoqerise” Vatra”,Adem Kasem [Hysi]Vishocica ,nga fshati me te njejte mbiemer,kur erdhi ne Shqiperi pas pesedhjetevjetesh,i cili nderoi jete ne Tirane vite me pare, Pasi sipari porta e kesaj fortese si te thuash e kesaj keshtjelle te rrethuar me mure gjigande,nga te dy anet,male ta larte nga veriu e nga jugu ,fillon Rezervati Cangonjit.
Ku zbulon qe ne hyrje te saj, bukurite magjepse me ato vilat e restorante lluksoze, me ahishten e malit te Moraves ,me pyllinin e geshtenjave te Vranishtite te Bickes, me fazanet e shumte tipike nje specie e rralle, me derra te eger,,me lepuj te egert e te shumte, ne malin e Moraves, i cili ngrihet si nje mur dekori i nje mfitheatri te vjeter, piktoresk qe ndan si nje perde teatri dy trevat me te medhe e me te bukura e jugelindjes teShqiperise,Korcen e Devollin, shume te degjuar per Cardhakun e Gurin e Cjapit,dy ka turistike qe terhheqin cdo dite banoret e korces e te devollit per kampinge e per eskursione.
Nga ana tjeter varg malet e Malit te Thate e ne mes duke e ndare fushen e Devollit si me thike autostrada e re drejt e ne Bilisht per ne Greqi,e cila nga te dy anet esht e mbushur me restorante-hotele e me vila rizort nga me te bukurat qe i ndesh syri i njeriut te rrethuara me plantacione frutore e me fushen e parceluar si nje qilim i gjelbert,duke lene anashmlumin e devollit njehere nga e majte enjhere nga e djathta.,me ura te medhaja.
Me tutje pllaja e Dëmbravës me akasjet e shumte e piashat e mbjelle nga dora e njeriut, ,si nje kat i dyte i lugines, ne perendim te fshes,me ujëmbledhësit e saj, plot plantacione me eshta e me mollë; lajthishtja e Moravës plot kokrra të shijshme,Guri i Capit,si perkrenarja e Skendebeut,heroit tone kombetar, ,nje shkemb gjigand natyror sikur e ka sklupturuar dore e njeriut e qe duket si nje obeisk ne lidje te fushes te devollit, me Shën Kostandinin piktoresk me ate burimin me uje te ftohte brisk e ne mes te beharit.; Dardha piktoreske e me një turizëm të vjeter e te ri , rinovuar e të transformuar me pisten natyrore te skijeve ne malin e Gramozit,ku organizohen kampionatet lokal e kombetar te skijeve. ku vizitori panjohur kur e pa u magjeps gjate vizites se tij ,ku qe te gjitha te ndretuara me pune artisike prej mjeshtrash vendas,me gure e drure te zgedhendur.
Dardha eshte me shume interes per turizmin ,sportistet e per te investuar nga biznesmenet edhe ne berjen e teleferikeve.qe te gjitha me pune artistike,me gur e dre te zgedhendur.
Kodrat e Trestenikut me pllajën e Llabanicës nje fushe pjellore,me lumin e saj me te njejtin emer,sinor, ne kufi me Greqine,E me pas fusha vogel e Rakickes,si nje grope vullkanike me dhe te kuqeremte, e cila ngrihet majave te Malit te Thate si kati i trte i lugines; ku mbillen e kultivohen te gjitha kulturat bujqesore e me dhite malore, karakteristike te saj .Ne qender te lugines hapet sipari i nje kopeshti brilant me lule shumenjgjyreshe ,fusha e begatë dhe e bukur te Vishocicës që prodhon edhe karamele sic thone te parët nga mjeshtrat bujq të Vishocicës; burimi i Zalleve në Vishocicë me ujin e ftohtë në piskun e beharit ,Me fushen e saj sportive e te blerte te rrethuar me drure futore e nga plepa te larte qe gati mbulojne qilimn e blerte me degete tyre,S’ka me te bukur pershkrim ne poezi se sa ai i poetit te madh te vendlindjes,bilbilit jo vetem te Vishocices por i tere Shqiperise i talentuari Skender Rusi , cili ka kenduar jo vetem ne plepat e Vishocices e ne lendinat e Korces, por ne tere viset e vendit,sic thote Dritero Agolli ,poezia e tij kendon, vleresimet e tij per te jane te padegjuara ndonjehere e te pa perseritshme.
Me tutje hapet si nje qilim i madh e gjithe fusha qe vendesit e theresin me mburje si fusha me vete si fusha e Progerit e Vranishtit, fusha e Babanit, e Bitinckes dhe Trenit,fusha e Hocishtit dhe e Perparimajt vazhduar pastaj nga fusha e Sulit me kodrat e Koshnices te degjuar per dardhate e saj,,fusha e Bracanjt dhe Dobranjit vazhduar pastai me lugine e Poncares e te Menkulasit,, si nje bace me perime nga me te shumtat, ku
behen qepet aq te degjuara ne shqiperi.
,Duke u mbyllur ne fund me fushen e Mirasit e te Cetes ,deri ne kodrat e Arezes e me lart ne Dardhe e qe njgjiten lart deri ne malin e Gramozit nje nga malet me te larta te Shiperise qe gjithnje pothuajse eshte i mbuluar me debore edhe ne vere.
Nga andej nga buron lumi Devoll.; Vec lumit gjarperush ,si nje binjake i tij eshte kanali i madh Ventrokut,i hapur me pune vullnetaret nga devollinjte.nga gryka e Trenit,ku rjedh uji i liqenit te vogel te Prespes, e shkon paralel me te derisa i del siper fushes se Korçes e qe sherben per ujitjen e saj.
Kush e kush me pjellorja , me e begata, me e degjura,per rekordet ne prodhimin bujqesor ,te rendimeteve te larta te krahasuar me ato boterore,, Do te permendenim Sellcat e Bilishtit e ato të Kapshticës me ata parrenjte malore,me arat e qershite e degjuara te saj, plot e vila rizort me lokale nga më të bukurit në Europë ku njera lugine njgjitet ne fshatin minoritari te Vernikut aq te perfolur per njerezit intelektuale e mjeshtrate mdhenj te zgedhedjes se gurit e te drurit. Tjetra lugine shkon e thellohet e behet me e bukur deri ne doganen e Kapeshtices,me autostraden qeshkon ne Greqi, ecila ka care nje qafe mali te Palegut, ku ne anet e xhades te kap syri vila e restorant rizort sic eshte Taverna Luna aq shume e perferuar per turistet me pronar Adriatikun e Kapeshtices.
Vendi i shenjtë Inonisht me teqenë e Kuçit, me teper se nje një rizort piktoresk i magjishëm mes lisave shumevjecare, që çdo ditë është plot ngaesimtarët e të gjithë feve, por edhe me shumë vizitorë nga e gjithë Shqipëria; Liqeni i Prespës së Vogël ku ndahen kufijtë e tre shteteve fqinjë Shqipëri-Greqi-Maqedoni , me peshqit e njohur krapin e me ngjalat që peshkatarët vendas të Shyecit e të Buzëliqenasi të gatuajnë për merak .
Bukurite natyrore perqark liqenit ne afersi me shpellen Ilire te Treni, ia vlen qe te behen vila e restorant-hotele per vizitoret e turistet ,mendoj qe di te ishte nje investim me vlere per vendasit e per bissnesmenet.
Supriza më e madhe, vetë qyteti i Bilishtit, i rilindur e i transformuar rrënjësisht me autostradën Cangonj – Kapshticë, me unazën e re që e përshkon nga perëndimi, me bizneset e shumta qe ia vlen te ndalesh e te beshe nje shkrimtjeter intersane vecanerisht per tregetaret vendas e pre ata te huaj,, me stadiumin e ri e modesttete ndertuar keto vite, ekipit Bilish Sporti te fotbollit, aq i degjuar per fitoret ne fushen vendase te cfardo ekipi qofte,, e bëjnë të panjohur e magjepsës ër një banor që është larguar andej prej disa dekadash, pa le për një vizitor.
Kanë kaluar shumë shqiptarë jashtë nga dogana e Kapshticës per ne Greqi , legalë po ilegalë prej vitesh, por kur kthehen prej vitesh, nuk i njohin Bilishtin e Devollin.
Një portnyje tregtare e lidhëse e Shqiperise me botën ,është dogana e Kapshticës aq e njohur dhe e perfolur jo vetem ne Devoll por ne tere Shqiperin e mbushur me historira te shumte e te dhimbshme te paharuara per cdo shipetar qe ka kaluar andej.
Vetë Bilishti është një qendër e madhe tregtare e biznesi ku gjenden shtatë filiale bankash dhe dy fondacione, pa llogaritur zyrat e ndërrimit të valutës. Qyteti me me pazarin e vjeter e te ri,me ato sokake te ngushte e gurte me kalldrem,qe edhe sot ruajne konstukturimin e qytetit te vjeter,e me shëtitoren piktoreske, me lulishten aq të trëndafiltë e shumëngjyrëshe, me lokalet nga më të veçantit e më të bukurit, ia shtojnë hijeshinë kësaj qyteze te begate e përrallore. Me rrugët e kalldrëmta e të shtruara me asfalt[keto te rejat], me trotuare e me avlli mbuluar me lule dekorative, i bëjnë vilat e qytetit (shtëpi të banorëve),një mrekulli dy- e trekatëshe, mbuluar me tjegulla të kuqerremta e me panele diellore.
E pabesueshme, por është fakt, nuk është zbukurim artistik si çdo përshkrim më sipër. Pastërtia është tipar dallues që të bie në sy në këtë qytet me lagje të reja që kanë mbuluar kodrat rrëzë Malit të Thatë, Kokogllavës si në Hollivud në ShBA, edhe vetë banorët e thërrasin Beverhills, në majë të tyre kisha dhe xhamija, të reja e moderne. Gjatë gjithë kohës më shoqëroi nipi , që ka mbaruar universitetin “Fan S. Noli” të Korçës për
menaxher turizmi. Na fliste me pasionin e një të riu me koncepte të reja prej profesionisti për turizmin duke përforcuar përshtypjet e mia si amator turizimi, i një vizitor ku Devolli e Bilishti mbeten një thesar me vlera të pakrahasueshme për turizmin vetë, por edhe për Shqipërinë, për mediat shqiptare që bëjnë shumë pak për njohjen e hapjen e vendit tonë të mrekullueshëm e tepër të begatë për ne, por edhe për turistët.
Po përse është i dëgjuar ky vend?!
Per njerezit e mencur ,intelektuale e punetore te medhenj ,per mesuesit e shumte qe ka nxjere kjo treve e qe ka sot qe kane mbushur tere Shqiperine nga veriu ne juge e ne tere boten pa la edhe ketu e Amerike,per agronomet specialiste e shkencetare,per mjeket e shumte me specialitetet nga me te ndryshmet,per kineastet e shqiperise ,regjizore e operatore ,qe kane bere filma artistike te kalibrit boteror,te Dardhes te Hocishtit, te Progerit e te tjere me pionierin Endri Keko qe bejne berthammen e kinostudios bashke me keniaste e Hocishtit Terpininet e te Progerit,e deri tek i fundit Fuat Mememli, Profesore, doktore te shkencave,akademike si Alferd Uci e shume te tjere,, Shkrimtarin e skenaristit te shume filmave artistike,Teodor Laco, per nje plejade ta paharuar shkrimtare e artiste te medhenj; per grate inteligjente e te bukura , punetore duararta te pashembullta , qe s’kane shoqe ne bote mjeshtre te ralla, qe gatuajne “arin e bardhe” ,buket e byreket aq te degjuar e te shijshem,.
Per emigrantet e saj qe kane mbushur boten ne breza e qe po ia ngren famen Devollit e Shqiperise kudo qe jetojne larg atdheut e me punen e tyre kane bere keshtjella neper bote vecanerisht ketu ne amerike. Per mjeshtrat bujq e per ata te ndertimit,qe kane bere emer ne Shqiperi e ne bote Per shume dukuri te tjera qe do te duheshin libra te tere per t’i pershkruar. je vend i pasur bujqesor e blegtoral por edhe me pasuri nentokesore, si me nikel,aty ku ngrihet sot miniera e Bitinckes dhe e Bilishtit,me qymyrguri ne kodrat e demmbraves,me reren e pasur te qelqit, xhamore , ne kodrat e Zicishit e tepanit,lende e pare per fabriken e qelqit ne Korce,;per gurin gelqeror ngu prodhohet gelqerja ne furrat e Trenit e te Progerit,me impiantin e reres ne lumin e Devollit me gurin e zi e zgedhendjen e tij nga mjeshtrat e Progerit e te Kapeshtices,.
Po c’ka e tërheq turizmin e turistet sot?!
Për prodhimet artistike të artizanatit: si punimet e drurit, mobiljet, punimet me thupra shelgu per shporta e kanistra nga me te bukurat,për perdet e kortinat nga më të bukurat e të shumëllojshme për dritaret, ballkonet, sallonet; për prodhimin e gunave nga gratë mjeshtre të rrobaqepsive të Bilishtit, për punimin me duar të fanellave e trikove prej leshi, për punimet me grep të grave nga më të përdorshmet, për mjeshtrat skulptorë e gurgdhendës me gurë, me mermer, me mozaikë që stolisin muret jashtë e brenda vilave e lokaleve, për prodhimet bujqësore e blegtorale, si: gruri, misri, thekri, elbi, duhani, patatja, panxhari i sheqerit e asortimentet e gatimet e tyre te shumta ,per pekmezin e Macurishtit nga lengu i panxharit te sheqeriit ,per turshite e shumta te konsrevuara nge me te llojshmet e mete shijshmet, per kultivimin e perimeve ngabcevane artiste burra e gra duaarta, për rritjen e njëblegtorie moderne e mbi baza shkencore, si: lopa, delet, dhitë,e per perpunimin e qumeshtit qe produkti nxjere pas te gjalpit nga kosi ,do te permendim “dhallin”, bira e devollinjeve, qe eshte karakteristik per t’u pire vere kur ke etje e te shijon me shume se nje bire,e produkte te tjera te shumte, -per mjeshterine e gatimit te miellit per buket e per petaniket e shumte qe emrat e tyre s’kane te mbaruar,e qe jane karakterisike ne kete zone ;pa le per turshite teper te shijshme e aq te perfolurae qe jane me interes per vizituret pa le per turistet deri ne embelsirat e shumte ,me mbretereshen e gatimit,bakllavane, -Per kuajt e shpendët, për kultivimin e e peshkut në ujëmbledhës e vaska ku nuk mungon asnjë ditë peshku i freskët,pervec zenies te peshkut te fresket ne liqenin e vogel te Preses nga peshkataret e zot te Shuecit e te Buzeliqenasit,nje tradite kjo e trasheguar ne breza te cilet jane e aritiste te thurjes te koceve e te shavarit. – Për fruit- evitikulturën me vreshta të reja e me plantacione me mollë, dardha,kumbulla, qershi, ftonj, arra, lajthi, gështenja e për kumbullën e rrumbullakët ose te vendit, që të gjithë janë mjeshtra për nxjerrjen e rakisë, në çdo shtëpi, pra rakinë e Dardhës, Qytezës, Sinicës, Ziqishtit, e të tjera. Anembanë fushës, rrëzë maleve, si një gjerdan i stolisur me gurë xhevairë qëndrojnë madhështorë 43 fshatra, me gjithe Rakickën malore nje fshat me nxenes e prinder arsimdashes ku kam mbresa te pashlyera gjate viteve qe punova atje],, Naten llamburisin dritat e shumta e teduket vetja sikur je ne fluturim me aeroplan e poshte teje nje gjgand dritash si New Yorku per te mos e ekzagjerua,,, me një popullsi të dendur që ua kalojnë qyteteve të sotëm provincialë, me tradita të vjetra e të reja historike-kulturore e artistike e ku dallohen si qyteza te vogla po thuaj se shumica e fshatrave e ku me te degjuarit jane , Cangonji, Bitincka, Treni, Progri, Vranishti, Piluri, Suli,Qyteza,Sinica Areza,Bracanji,Poncara,Tresteniku,Cipani,Mirasi, Vishocica, Kapeshtica, Suli,Zicishti,Babani, Hoçishti, Poloska,Menkulasi vendlidja e shkrimtarit te madh Dritero Agolli, [nje fshat i dashur qe s'do te harroj kurre nxenesit e mij gjate viteve qe isha mesues ne Menkulas]i cili thote qe s’do ta krahasoja as me kryeqytetet me te bukur Për të patur një njohje të plotë, nuk duhet harruar poema madhore a te botes, etj. e poetit me te madh te Shqiperise te koheve te sotme moderne, Dritëro Agollit “Devoll, Devoll!” nje muze i gjalle per devollin, e per tere Shqiperine,vecanerisht ne kete vit jubilar te ditelindjes se tij qe mendojme qe duhet bere me shume jeone jetes e vepres se tij nga ne devollinjte, cila e plotëson imazhin e pasur të Devollit e te devollinjeve,te vendlidjes te shenjte te tij,si dhe botimet e poetëve e -prozatorëve të njohur te vjeter si Sotir Andoni ,Teodor Laco,Petraq Zoto e te tjere,e me pas plejada e famshme e poeteve te rinj , -ku ne pedejstal qendron poeti e shkrimtari me i madh i koheve moderne Skënder Rusi,personaliteti me i madh i letrave jo vetem per Korcen por per tere Shqiperine ,me nje krijimtari te pasur e nje aktivitete te gjere si drejtues i shoqates se poeteve te rinj,drejtor i biblotekes te Korces nje nga me te vjetrat e Shqiperise,, -e pas tij,Thani Naqo,Agim Isaku, Merita Bajraktari, Lazaj Lidia, Ligor Prifti e te tjere ,Luan Xhuli, Skënder Demolli ne Greqi e te tjere,Fation Pajo,Hysen Cifligu, ne SHBA,Andon Andoni,Bashkim Gjozen,Fuat Celikun, Nizami Morava, Arben Shaholli, Pëllumb Pasholli, Oliver Topçiu,Met Fidani,Brunilda Xhemo Hoxha,Gezim Manelli e shume ,shume te tjere te talentuar, ,Pa harruar poetet e sotem, te vjeter e te rinj e te talentuar te periudhes te demokracice ,qe vetem ne keto dite te bardha paten rastin te botohen krijimet e tyre, qe sot jane te shumte dhe e kam te veshtire te permend emra me botimet e tyre ne Shqiperi e jashte. si Eris Rusi,me i riu ne Itali, e te tjere [qemendoj te radhiten edhe emrat e tyre ne kete shkrim modest,,]. Ketu ka vend te permendim ,poetin e dhimbjes e te ferrit ,te paharruari, Gezim Metolli,nga Tresteniku.
Kam mendimi qe do te ishte me shume interes botimi i disa guidave ose broshurave ,fletepalosje te shkurtra me fotgrafi e me harta si guida te mirefillta per cdo turiste vizitor te sponsorizuara nga biznesmenet.. Personalitetet e veteranet me shenimet e ditaret e tyre kane dhene nje ndihmese ta madhe me botimet e tyre,si YLI Poloska,Myzafer Spaho e shume te tjere, Edhe gazetat modeste “Devolli” “Bilishti” njohese te mirefillta te traditave me te cmuara te devollit e te devollnjeve,,te cilat dita dites po e ritin shtrirjen e tyre ne Shqiperi e ne Amerike me lexues te shumte nga te gjitha mosht, e drejtuar nga publicistet e apasionuar e te perkushtuar,por dhe talente letrae profesioniste me pervoje te pasur,,z.Ervehe Baruti dhe z.Kosta Nake , te cilat shërbejne si një guidë për turistët.Ne to shkruajne e hulumtojne per devollin e bijte e tij,traditat me vlera te psura kulturore artistike,..stdjuese te aposinuar e te perkushtuar si Hysen Kocillari,Irfan Lulo,Pellumb Agolli,e te tjere .
Aty do të lexosh për bijtë e saj artistë të mëdhenj, si: Xhon e Xhim Belushi, Luiza Dushku, -aktorja Elida Topçiu (Janushi) e Tearit Kombetar ,me rolet e saj te shumte ne teater e ne kinematografi , ku spikat roli i saj ne komedine “pallti 176″ me rolin e Marjetes,, nje vajze e brishte vishocare qe e nisi karjeren e saj artistike ne fillimet e saj me grupin amator te tearit te Vishocices,mbaj mend kur ajo u njgjit ne skene e grupit tone amator, ajo ishte partnere e rolit tim, Me vone pastaj artisti i popullit Naim Frasheri e zbuloi si nje talent i rralle ‘duke shkuar me pas ne teatri kombetar ne Tirane. -Këngëtaret e njohura si Ana Goce, po nga Vishocica qe me familjen e saj perbente nje berthame te grupi folklorik te Devollit neper festivale,po keshtu mund te flasim edhe ten shkruajme per Hamdie Laska, Sofika Babliku,e shumme e shume te tjera, qe jane njgjitur skena te festivaleve kombetare dhe ne ekranet e televizionit -,e deri ne kengetari i ri popullor Endri Fifo, me ansambli rinor “Devolli”qe ka bere fame e ke bere turne ne ballkan e ne Erope e të tjera.Me artistet e muzikantet famoze shume te degjuar ne tere Shqiperine,.
Me gupet populore e folklorike kerakteristike pre kete zone po thuaj se ne cdo fshat,me grupet e kengeve popullore[iso polifonike ose me te zjere sic i thone banoret e vendas] e me te valleve ,e asaj devollice ne vecanti,si grupi i i kengeve popullore iso te devollit,me te pavdekshin,artistin e madh popullor,Ali Kondit ,:ne Poloske Zalo poloska ,ne Bitincke,Trestenik,Miras e te tjere, -me muzikantet e instrumentiste popullore si klarinetistet ,vellezerit Kovaci,Sefka i Cipanit ,Mexhiti i Bitinckes,Gani Mullamakja ,Fyelli baritor i Avni Hoxhes nje talent i ralle ne Shqiperi,,fisarmonicistet e verber te talentuar Haki Fejziu i Bracanjit,Vaska i Hocishtit te pasuar nga mjashtr te rinj Andrea Balli,Ylber Lame edhe kompozitor ;Alejdin Topciu me vellezeri ,kompozitor edhe dirigjent i degjuar ne shqiperi,,, apo Mandolinatat e Hocishit,Seranatat e Zicishtareve e Progareve e te tjere.
Të gjitha këto e bëjnë krenar brezin e ri që t’i pasurojë më tej traditat për vendin e lashte te shqipon
Këtë e ndjen sapo zbret në tokën shqiptare, në aeroportin modern e modest “Nënë Tereza” [ te nenes te shenjte shqipetare Nobelistes,,e cila eshte simboli per gjthenenat shqipetare e ne mbare boten], të Rinasit ,Tirane e me pas, kur merr rrugët për në Korçë.
Të befason Tirana, kryeqyteti Shqiërisë, i transformuar e në ndërtim, një qytet metropolitan në zemër të Europës ku rritet e zbukurrohet cdo dite,e nesermja e e gjen edhe me te bukur, ku të zhduken të gjitha dilemat për këtë vend të panjohur per te cilen duhen shkrime te gjata per t’i pershkruar bukurite e tyre,.
Prandaj bëjnë mirë të rinjtë në internet në websajtet YOUTUBE e “facebook” që kanë futur video e shkarkime në faqet Bilishti, “Vishocica Jone,”, “Menkulasi “, “Tresteniku “e te tje,por vecanerisht tek ”Devolli.net ” nje faqe teper intligjente dhe e perkushtuar per vendlindjen, nga inxhinjeri i talentuar ne Greqi, artisti Emberjet Metolli, etj. Ju lumtë!.
Nuk mund te leme pa permendur edhe kontributin e madh qe japin emigrantet me investimet etyre por edhe me popullarizimin e vlerave te kesaj zone te begate ne gjithe boten kudo qe ndodhen ,vecanerisht ne amerike,ashtu sic po bejne edhe shoqatat “Devolli”midis shoqatave te tjera si motra,ketu ne amerike ne Broklin ne New York me kryetar z,Neritan Bejlerin,me aktivitete e shumte qe organizohen si dhe me hapjen e shkolles shqipe krahas atyre si motra ne Diaspore.
.S”ka se si mos ndjehesh krenar kur degjon zerin e folese shqiptare te kanalit televiziv shqiptqr ketu ne New York, me nje vidio te pergatitura enkas per shoqaten ne TV e tyre,ne shqip, ngre lart vlerat e mergimtareve te Devollit e dashuine e tyre per atdheun e vendlindjen ne mbremjet e festat e shqiptareve .
Në mbyllje të këtyre shënimeve, po bëj një rezyme te shkurter:
-Janë devollinjtë, të vjetër e të rinj, me mendje të ndritur e optimistë, me një botë të madhe e të pastër prej artisti, shkencëtari e gjeniu, nuk do ta zmadhoja, që e bëjnë famoz e kureshtar këtë vend të bekuar e të begatë. Janë gazmorë, bujarë, mikpritës të rrallë e të ngjitur që të ofrojnë ndihmë pa i kërkuar [pa haruar mikpritjen bujare e vellazerore qe bene per familjet Kosaovare gjte kohes se luftes,po thuajse ne cdo fshat u hapen me dhjetra dyer per vellezerit e tyre, , një lajtmotiv për turistët e për vizitorët, Një vend i qete e një rekord të pastër për krime, qetësi të garantuar nga rendi , aq domethënëse për të huajt.
Nje vend me shkolla te bukura ne cdo fshat, e ku ne qender ngrihet madheshtore shkolla e mesme ,me emrin e degjuar e famos per tere Shqiperine ,gjimnazi i Bilishtit, mesuesit e saj te talentuar ne breza,te cilet me vone u bene pedagoget e Universiteteve te Shqiperise apo edhe mesuese te talentuar edhediaspore ,sidomos ns SHBA, e deri me sot, me studentet e saj te shkelqyer qe kane mbushur e e mbushin edhe sot universitetet e Shqiperise dhe jane nga me te talentuarit,.
Takimin e fundit të largimit e lasme me shkollën 9-vjeçare të Vishocicës, një ndër shkollat më të bukura, kompletuar me klasa kompjuteri (e pabesueshme për ndonjë mediokër, më falni), vatër e dijes, e kulturës dhe e artit, me tradita të pasura e të trashëgueshme në breza me drejtorin e saj[ nje ish nxenesi im pare],Pellumb Pasholli,e me nxenesit e saj te veshur si per feste ,qe njgjanin si pellumba ,shpresa e te ardhmes te sigurte qe do ta bejne kete vend edhe te me begate..
E si për t’u larguar, shkuam të pinim një kafe tek mbesa . Ecnim rrugës lart për në Bilisht, në krye u ndalëm para një pallati pesëkatësh. . U shtanga, u befasova, por edhe u mbusha me emocione. Është banesa e vellezërve Ervin e Romi, të dy emigrantë në Greqi. Kati i parë garazh për makinat, i dyti një minimarket modern e shumë i pasur me artikuj groserie, katet e tjera apartamente dhe në tarracë një verandë me drurë të gdhendur, anembanë me trëndafila e lule nga më të bukurat, një kopësht i rrallë, që në të ardhmen do ta bëjnë lokal.
Ç’tëshkruaj më?!
Përballë si një muze i gjallë muret e rrënuar të spitalit të vjetër me të cilin lidhen kujtimet e çdo devolliu e bilishtari. S’ka se si mos i kujtojmë ata njerëz humanë që janë kujdesur për ne, për fëmijët tanë, si:Vexhi Subashi,Meleqe Babani,Engels Barbuta, Mihal Tase,Albert Hoxha,Njovit Bedulla,, Jani Shano,Dritan Hysi, më vonë Trajko Kamburi, specialisti radiolog injohur në gjithë Shqipërinë Sllavko Kallfa, Marta Kallfa, Sinan Agolli, Vasilika Vllaho, kardiologu i talentuar Festim Bode, deri te më të rinjtë Agim Voci e e shume te tjere me tituj doktore e profesore,.
Infermieret e infermjeret e mamite e talentuara e te pa pertuara tere jetes se tyre qe jane me dhjetra ne Bilisht e ne cdo fshat.
Duke u ndarë nga ky realitet që të befason e të bën për vete, ndjehesh krenar për të djeshmen, për të sotmen dhe për të ardhmen që shndrit në sytë e tyre, veçanërisht e brezit të ri ne Devoll e ketu ne mergim ne Amerike Çfarë kënaqësi të pazakontë , ndjen kur shikon vajzat shqiptare të Bostonit, devolleshat që përdredhin si lozonjare vallen e bukur “dardhare”, apo djemtë e Bilishtit të Waterburry-t në Connekticat “devolliçen”duke kërcyer si profesionistë të vërtetë. S’ka se si te mos thuash dy rreshta për shkencëtarin më të ri të Shqipërisë, djalin nga Tresteniku, Prof.Dr. Leonard Barollin në Universitetet e Tokios të Japonisë,i cilimori nje ngacmimet prestigjozë botërorë kete vit,për kontributin e tij në shkencat e informatikës .
Nuk do te ishte i plote ky shkrim ne permasat e tija te vogla ,pa permendur te gjithe ata, bij e bija me te mira te inteligjences te qytetit te Korces, qe kane kontribuar me jeten ,punen e vepren e tyre , duke jetuar e punuar ne Bilisht e ne tere fshatrat e Devollit, qe jane pjese e krenarise te devollinjeve e qe kane lene gjurme e kane bere emer,tamam si bijte e tij me pasionin ,talentin e tyre, si mesuesit e shumte pothuajse ne cdo fshat,mjeket,dentistet,e specialistet e te gjitha fushave te ekonomise e te shkences,,artiste muzikante,sportiste,punonjes te kulturese te artit ,ata jane me qindra e qindra per t’i permendur ,ku secili prej tyre mund te shkruaj libra te tera me kujtimet e mbresat e tyre si vellezer te nje familje, ,Sic mud te permendim vetem disa prej tyre,qe i kemi njohur nga afer duke punuar me ta,jo pert’u mburur me fshatrat tone, po per te qene me realiste e te besueshem me lexuesit, si artistet e medhenj te teatrit e te estrades te Korces, Pandi Raidhin,Thimi Filipin,Nazif Piluri,Koco Qendro, Vani Trako,e Dhimitraq Orgocken si regjizor i grupit amator te teatrit dhe te ansamblit te Vishocices,por edhe shume e shume te tjere, nje maratone emrash pa mbarim.
Desha te falenderoj te gjithe ata autore vendas jo devollinj,por edhe te huaj,qe kane shkruar me interes te vecante per devollin dje dhe ne ditet e sotme qe kam hulumtuar, e qe behet nje liste e gjate emrash, qe me shkrimtaret e poetet korcare qe devollin e kane per zemer,,duke vecuar shkrimet fantastike te shkrimtarit e poetit çam ,Namik Selmani, te poeteshes te talentuar korcare me banim ne SHBA,mikja e aposionuar e devollinjeve,Raimonda Moisiu ,qe gjithmone eshte e pranishme me shkrimet e saj ne Devoll e ne mes te devollinjeve,e shume e shume te tjre te tjere.
Duam te theksojme se nje merite te vecante e nje falenderim modest marin nga ne ,gjithe pushtetaret dhe biznesmenet qe kane kontribuar sado pak nga qendra ne baze,eshte ne nderin e tyre, gjate periudhes te demokracise,si devollinj ambicjoze per obligime me te medhaja ne te ardhmen, e bilishtit e te devollit.
Më në fund duam t’u urojme të gjithë bashkëvëllezërit tane kudo në botë.shendet e begati e lumturi familjre kudo qe ndodhen ne bote e me shume dashuri e krenari per vendin tone te shenjte e te pazevedesueshem per Devollin e begate,per per Shqiperine tone te shtrenjte.
* 1-Ne librin e Theodhore Ayrajult Dodge,”Alexsander” ne fq.162-164 botim i 2005,origjinali viti 1888,nga botuesit e Barnes&Nobel,Inn ,New York,(lexuar vete ) pershkruhet edhe me harta beteja e madhe eIlireve me ushtrite e Aleksandrit te madh te Maqedonise ku permenden emrat e sotem e nje qytet i asaj kohe ne mes te fushes se devollit ,ku kishte ngritur kampin ushtrite Ilire,Pilari,nje emer i afert me emrin e fshatit Pilur te sotem, ne reze te Moraves,Poloske e te tjere,,e qe mendoj ,se eshte me inters per studjuesit dhe per historianet.
*2-Nga nje studim modest historiko- gjuhesor , i bere nga autori, per
“Toponimia e toponimet e treves te Devollit .”
Note:
Nuk kemi marre persiper te bejme historikun e Devollit se te tjeret e kane bere e po bejne ,por disa grimca te çmuara e te pasura te tij,panamorike, vetem disa ,ose pak emra qe kemi vene ,ne fushen e artit e te kultures.ne konsiderate duke munguar shume, per kete i krekoj ndjese lexuesve te mij.Per kete jam duke hulumtuar e duke bere nje liste me figurat e personalitet e devollit deri ne ditet tona,qe jane emra te medhenj jo per tu permendur por per te shkruar gjate per veprat e vlerat,kontributet e jetes se tyre.
Luan Kalana,

Në kërkim të Arit të Bardhë, Magjja “e devollit ne kuptimin me te gjere te flales,,kuzhina e gatimit te devollit


Në kërkim të Arit të Bardhë
Skice-hulumtim
“Gjithe dashurine per Nenat qe jane e do te vijne,

ne preherin tend i kam vene,
t’i kam sjelle t’i ngrohesh o Nene!”
Dritero Agolli.
Nenat,grate e vajzat devollesha, te palodhura ,bujkesha temençura e amvisa nikoqire te talentuara..
Ndersa brenda shtepive vlonte puna, si grerat ne koshre para se te rohitin,nga grate, si punishte te verteta, pergatitja e tij,,,,,
Në kërkim të Arit të Bardhë
Tregime dhe historira te shumta ne shekuj deri ne ditet tona,kemi lexuar e degjuar,ne kerkim te arit,te thesareve te arit,te kesaj pasurie perrallore te jetes,nga ato popullore e nga autore te ndryshem,ne lumenjte e Amerikes,ne Azi ,Indi e Kine,Persi,Afrike e ne Europe,.ne ishuj te botes, ete tjera.
Shumë është folur e shkruarpër arin duke përdorur epitete e krahasime nga më të shumëllojshmet, vec arit gold,mineral,ne kuptimin figurativ, si: ari i zi, ari i gjelbër, ari i bardhë, etj.
Po për “arin e bardhe ” e jetës, në se do të përdornim këtë term,si i rralle, pak është shkruar. Ari që të mban gjallë, ari që të jep jetë.
” Ari i bardhe ” gjendet mes nesh.
Qe ne fillim po japim kersherine e zanafilles se hulumtimit.
Janë nenat ,gratë ,vajzat tona,që kanë kërkuar, rrëmuar,e kanë gatuar për ta na e sevirur, për të na rritur,për të na burrëruar për të qenë të mençur,punëtorë e trima.
Janë pikërisht gratë devollesha, si gjithë gratë e tjera të Shqipërisë,që e kërkojnë këtë thesar më shumë se nga te gjitha gratë në botë.
Ky ari i jetës është kërkuar me mjeshtëri specifike,artistike e profesionalizëm prej tyre.
Sot në mediat botërore flitet shumë për shëndetin, për ushqimin,gatimin, duke përdorur termin “kuzhina”, “menyja e gatimit”,madje është ngritur në perfeksion dhe në art.
Shkruhen e botohen shumë libra. Ka dhe shumë shkolla,emisione televizive ku specialistët demonstrojnë mjeshtërinë dhe profesionalizmin e tyre. Ka shkolla të dëgjuara të kuzhinës në botë,ku dallohen kuzhinjerët francezë, italianë,amerikanë, aziatikë etj. Ka të bëjë me jetën, me ushqimin e përditshëm të njeriut.
Ky motiv me ngacmoi per te permbledhur shenimet e mija,ne kete shkrim modest per grate duar arta devollesha..
Shume eshte folur e eshte shkruar per arin,duke perdorur epitetet e krahasimet nga me te shumellojshme per arin. si per arin e zi ,ari i gjelbert ,e te
tjera,……
Por per arin e jetes,neqofte se do te perdormin kete term, pak eshte lakuar.Ari qe te mban gjalle,ari qe te jep jete, ai gjendet ne mes nesh,pasi jane grate ,nenat tona qe e kane kerkuar,remuar,e kane gatuar per ta na e sevirur ,per te na ritur ,per te na burreruar per te qene te mencur,punetore e trima.Jane pikerisht grate devollesha si gjithe grate e tjera te Shiperise ,,qe e kerkojne kete thesar me shume se gjithe grate ne bote
….. Do te benim nje specifike te vecante per to.Ky ari i jetes,eshte kerkuar me mjeshteri specifike ,artistike,e profesionite te rralla,,nga nenat e grate devollesha.Sot ne bote e ne mediat perflitet shume per shendetin per ushqimin, kukuin, gatimin,duke perdorur termin, ‘kuzhina” ,menyja e gatimit dhe eshte ngritur ne profesionalizem e ne art.
Shkruhen e botohen shume libra Ka dhe shume,shkolla, emisione TV ku specialiste tregojne per mjeshterine e profesionalizmin e ketij specialiteti teper te njohur e te te perdorshme qe ka te beje me jeten me ushqimin e perditshem te njeriut ,vec shkollave te degjuara te kuzhines ne bote e ku dallohen shefat,kuzhinjeret Franceze,ata italiane ,amerikane ,aziatike e te tjere,
……..Se pari le te zbulojme e te flasin per njeren ane te thesarit per te arritur pastaj tek ari i tyre,mielli e gatimi tij,mjeshteria e puna e madhe e
plot pasion e tyre.
Ralle mund te keni degjuar per buket me qiqra,[te zena me maja prej qiqrash e qe kjo eshte pergatitur vete po nga ato] e te tjera biseda
per to.;per llojshmerine e pa numerte te bukeve nga grate mjeshtre e te talentuara te devollesha.
Mund te keni degjuar e te keni ngrene nga gatimet e tyre me brume e me pete; apo qe ishin mjeshtre te gatimit te majase qe sot e gjejme te gatshme ne dyqanet tona;e dini qe edhe niseshte e prodhonin vete ne shtepi ne ate magjen e tyre te thjeshe por te magjishme qe sot nuk i bejne dot
edhe mjeshtrit me te medhenj te gatimit e te pjekjes se bukes.
Karakteristike,tipke e te vecnte jane lakroret me dy pete,vec byrekut tradicionalte ballkanit,..,me gjelle brenda ,me domate e piperke,me arme( laker turshi ),e dei me lempjeta,me iththra ,me kumbulla ete tjera ..
…….”Magjja “e devollit ne kuptimin me te gjere te flales,,kuzhina e gatimit te devollit,po te shpreheshim me qarte eshte shume e pasur dhe shumellojshme,e cila afrohet me kuzhinen ballkanese,e qe qendron mes asaj europiane e aziatike,por nuk do te shkruajme per kete nuk do te bejme ndonje studim, pasi ka shume libra e wbsajde ne internet,por me ngushte me konkretisht.
…..Le te kthehemi tek nocioni i fjales” magje-ja”;eshe nje send prej druri si govate por me kapak,gati sa nje valixhe e madhe [po e bej kete pershkrim per te rinjte,se pothuajse ato jane zhdukur tani,qe e kishte cdo amvise cdo shtepi ne kuzhinat ose me sakte ne ashefkat[term i huaj por shume i perdorshem]ku nenat ,grate tona sitnin miellin e gatuanin brumin,benin majane e me pas gatuanin buket e ,byreket,petaniket,lakroret.,kulacet e deri ne zairete e dimrit,si terhanate te tharte e me qumesht,petkat e rosnicat,etejera.
,,,,Vec magjes ato perdorin edhe sofren ,jastrgacin[si sofra por pa ndenjese qe ta marresh ne peqi,ne preher,per te bere petet,pa harruar edhe okllaine ose petesi qe i thone ne shume krahina te shqiperise.,qe edhe ky kishte mjeshterine e tij te predorimit se nuk mund t'i hapte kushdo petet po mos ishe i mesuar
..Nuk do te le pa permendur e punen e tyre me njehere pas lemit,qe fillonin e shoshnin dritherat,sidomos grurin e thekrin,qe ndonjehere edhe e lanin e i thanin ato epastaj i shpinin ne mulli per t'i bluar..
....Pastaj do te fillonte sitja e miellit me disa lloje-lloje sitash te bere me porosi,deri tek sita qe perdorej per miellin pah te bakllavave,e te tjera marifete te tjera qe une po i marr persiper ti hedh ne shenimet e mija e qe po te ishte ndonjera prej atyre do te thoshte "ehu sa ke lene ti gjera pa shkkuar"- e di ,,me mire le t'ja hap oreksin te tjerave se e meritojne per te shkruar per kete mjeshterine e tyre.te tyre te pafund pafund.
....Ne librin e luftetarit te lirise dhe prozatorit te shquar
"Kryengritja Shqiptare" Mihal Grameno, patrioti dhe letrari i shquar ,duke shkuar me ceten e tij ne fshatrat e Devollit,vec traditave e vlerave patriotike e atdhetare te banoreve,..
Ai pershkruan me detaje realiste edhe traditat e e tjera te shquara te devollinjeve ,si bujarine e mikpritjen e perzemerte,besen e trimerine e banoreve,qe s'do t'i harroje kurre,Ai pershkruan me imtesi buken e mikut te nenave e te grave te devollit, qe e shtronin sofren shume shpejt por
edhe gatimin e tyra me gjithe ato asomeriva[menu] te shumellojshme te gatimit qe ishjn teper karakteristike vetem ne devooll,dhe qe do t’i kish zili edhe Aneja e Cerecizit [Topullit],por edhe te gjithe nenat e grate tone…
…..Duke u ndare nga to,qe ia mbushen trastat me buke e me ushqime u vonuan pak ,e Mihalit e pyet njerinnga luftetaret qe pse u vonove,e ai ja shpjegon se zonjat e shtepise ia treguntere ato llojet e bukeve qe vune nepar torbat duke i thene “se kjo buke eshte per ruges qe mos ju jape etje per uje ;kjo eshte per zemer,[vakt i ndermjeme]kjobuke eshte kur te luftoni e te tjera .. .lloje te ndryshme duke i vene e buke edhe per qente te cilen e kishin gatuar enkas” Po c’qene tere ato lloje ??
Ec i pyet ato mjeshtre e nikoqire te pa shembullta… qe sot duhen libra te tere per t’i pershkruar,nuk mjafton nje shkrim i thjeshte,…….]
….Gatimi ka traditen e saj por edhe historine e vet,pa hyre ne resetat qe eshte kapitull me vete,,le te shkruajme vetem per disa prej tyre me pikante e kesaj mjeshterie,..
Qe nga gatimi i bukes neper çerepe e misure tava te bera enkas prej balte, nga mjeshtra e porcelanit, te Grapshit e te Bradvices,te Verlenit ne Devoll,… por edhe te bera vete edhe nga grate devollsha mjeshtre ,deri ne ndertimi i furave te bukes ,qe pothuajse kishte cdo shtepi ne fshat,me copa tjegullash,qeramidhe e deri tek mjeshteria e berjes te vatres te furres……
……Kemi vajtur kemi marre dhe[pluhur dheu] deri ne kodrat e Kapeshtices me thes,kastile per vatren e fures qe e beri mamaja vete me ndihmen
e ca comshijeve qe ishin mjeshtre,se besoj se te kete mbetur ndonje e tille ne ndonje fshat,se tani buket i blejne neper dyqane.
Vec gatimit te perditshem si buket apo lakriret e byreket ato gatuanin me raste e me sebepe ,kur vinin miq,ne festa lloje -lloje gatimesh,si petaniket -niket,qe te permendesh eshte nje liste e tere menysh,si fasulniku,gjalpaniku,dredhaniku.
Ne rast festash ,ardhjes se miqeve,te diteve te motit ato fetare benin gatime karakteristike te vecanta.,qe jane te shume llojshme e te panumurta
….Te shkruash per gatimet per dasmem ,tradite qe vazhdon e ne ditet tona edhe ketu ne mergim ,larg atdheut eshte histori e gjate..Dasma fillonte me shtypjen e grurit neper gure te vecante per berjen e ashures, [nuk do te pershkruaj ceremonite e dasmes ,por ato te gatimit,]e pastaj me ceremonine e zenies se brumit e te hapjes se peteve per bakllava nje jave me pare,ku lozin e kendojne kenget popullore te krahines,e ku edhe femijet mesojne te hapin pete pa le i mesojne e vajzat e reja.
Pasi thahen petet i bejne neper tepsite bakllavate e famshe e hsume te degjuara e te kerkuara,kane resepite,recetat e tyre do te thosha e ndonje sekrete qe behen aq te shijshme….
…Ditet e tjera fillon gatimi i bukeve vecanerisht buket me qiqra qe dergohen ne sininte,mes jave me pajen enuses,e qe i perdorin ne dasme,por edhe per ceremonite e tjera,…
Te me falni potregoj nje cast nga jeta private.[ Kur erdhi nusja ne shtepi vec adeteve tetjera,pa na thene neve mamaja i vuri asaj dy buke me qiqra te bere enkas,nen krahe sipas tradites,kur u njgjit neper shkallet e ballkonit qe kishte kuptim simbolik, ishte me teper nje rit pagan se fetar,
qe u shtofshi si buket me qiqra,se ato shtohen,vijne shume sic i thone grate,behen larta e si pambuk te buta]Nuk po shkruaj per kusuret qe hoqem pas asaj se quajten zakone prapanike e fetare nga sistemi atehere ndersa ato ishin, rituale te vjetra te dasmave,..
Per nje tradite te bukur spirituale,pa le kur e vune nusen ne magje te bente pete ajo ishte nje test dhe stres per vajzat e reja, i madh,qe duhet ta kalonin nuset me sukses e c’te shkruaj se me vje per te qeshur e per te qare.T’i leme keto te shkuara teharuara.Le ti tregojne grate tona ,mos hyme ne kapitullin e tyre,,,,,
……E me pas fillonin gatimet e tjera per dasmen,pa mblidheshin grate ,komshije e kushuria e kercist magjja ,tepsija ,viheshin sacet [kapake metalike qe mbusheshin me prush per te pjekur gatimet]se atje piqeshin me mire .
Mbaj mend qe i vogel,beri nje dasme te madhe per djalin e tij,komshiu yne,xha Demir Jemeni,nje bure i nderuar por dhe i degjuar vec te tjerave,
se qe shume i shendoshe dhe e pinte rakin me gjym, ,( mbimrin e kish te tille se ema ishte nga Jemeni i Afrikes,ku qe martuar i ati mergimtar atje dhe e solli ne Vishocice,)
Pra ne dasmen e Qefserit qe u be me nja dy a tre konake,u shtruan dy- tre sofra,ne femijeve, na erdhi radha te uleshim,per te ngrene ne sofren e trete,ca buke me qiqra nga dy pellembe te trasha pa le bakllavate nga nje pellembe,ishin nikoqire te medhaja jemenkat devolesha.
Kur vinte Mani, student per pushime ne fshat i thoshte te motres qe ti bente nj byrek e ta piqte ne sac,se ajo ia kish mare magjen se emes e se vjeres e qe bere me mjeshtre se ato ,thoshte ai pa i prekur nenat .Ato krenoheshin per nxeneset e tye, ,pastaj kur e hante ashtu te ngohte te porsa nxjere nga saci,vazhdonte me komplimenta per shijen e tij te vecante e te tjera..
…. Diten e Veres,per Pashket,per Krishtlindjet,per Barjamin, e feta e gezime te tjera,beheshin e behen gatime karkteristike te vecanta e specifike,te bukeve ,biskotave ,kurabijeve,petanike te llojeve teshumta,bakllavae embelsira te shumellojshme..ku mercelogu me i degjuar do takishte zili,
……Tregonte gjithnje nene Sabireja e Demir Ahmetliut,patriot e veteran, nga Menkulasi.
per qafe,aq shume i deshte ato,
….. Vecanerisht Neta ia kish marre plotesisht magjen e asaj edhe nga e ema nga Vishocica ,dallohej per ato petet me mish,per pilafete saj e per bakllavate me mjalte qe shkriheshin ne goje, pa le sa i behej qejfi djemve te saj Berti me Genin ,qe ishte nxenesi im,kur isha mesues ne Menkulas kur shkoja per dreke se i kisha merak ata fasulniket e saj aq te shijshemm. qe i bente,t’i lepinje gishtat,Apo s’vinte ca turshi qe i rinin kristal gjate gjithe dimrit.,
……. Nje fshatar yne,erdhi turist ne amerike, Ziniu, ,I ra ndermend per nje gatim, “pule me pete.”nje gatim. tipik per miqte apo nje njgjarje te shenuara shume njohur ne Devoll,,ne tavolinat, i poqen mbi stofat me korent,jo si mbi saç se ato s’arrihen, e pastaj i lyen me leng e me gjalpe e
ia leshuan edhe pulen e pjekur mbi to e pjesen tjeter e poqen ne stove.
Pa pritur e pa pertuar,ia bene grate tona, me te mira se ne devoll,se ai s’kishte as besim,pa le sa i pelqyen.I hapen petet aty per aty
…. Kur erdhi nene Muazezi ne Amerike,dukej por nuk thoshte,sikur nuk i pelqenin keto gjellet tona te amerikes.E bija e kuptoi,e bashke me nuset e
mbesat filluan t’i gatuajne ato gjellet e gatimet tona.E dini c’tha me vone:
Iu pervesh e ema ia rahu kosin ia beri dhalle ,i hapi petet e i vendosi sere -sere njera mbi tjetren e pastaj ia poqen.Hajde fole pastaj sa i pelqeu,duke then “tani e nxora mallin,”
…..,Po keshtu sa here qe vinte hallo Shega ne fshat ,nje devolleshe tipike e shume popullore,kerkonte t’i benin gjalpanik,[ajo ishte nje nikoqire e ralle dhe nje specialiste e gatimit qe ne fshat ,poe edhe se kishte punuare e neper menxat ,ne shkollat e Tiranes,..
Asaj i gjenje ne shtepi edhe qumesht dallendyshe ,si i thone fjales pa le kishte mesuare nga gatimi i tiraneseve ca gatime te vecanta ,sidoms ato patllixhanet turshi ,i bente per merak]Po a kishte aq gjalpe atehere ne fshat ,duheshin1-2 kg gjalpe,..
Ajo nuk haronte e gjithnje i permendte ,gatimin e mjeshtreve te pashoqe te grave te agallareve,se Vishocica qe nje fshat zengjin jo vetem nga pasuria por edhe nga mencuria, si shume fshatra te Devollit,sidomos grate e Vocereve,. te Pashollinjeve , te Meckollinjeve,te Bejlereve,te Goceve , te Ruseve ,te Topcinjeve te Mukave,Subashet,Hyseve,Mullajve,Besherve,Lameve,Mulluxhinjeve, e te tjere,…
Mbaj mend i kishim komshinj,vajzat e enjgje Resmijes Hysi, qe nga Qerimja,Muazezi,Salka ,Neska,Fijorja ,Lushi,pa le vajzat dhe nuset e tyre,ishin mjeshtre te gatimit.
…Nje vend te vecante dua te vendos edhe cupat e bejlereve,me qe ra fjala.Shkedija me te vjeren Nafijen,nga Kuci,benin ca gatime te vecanta,
kur do qe t’i vije edhe naten vone,sa here qe shkonim ne shtepite e tyre, pa le se bujare qe jane,s’kane lene fshatar pa pritur ne Korce…
Vetem mos merte vesh Shkendija me gjithe Bashkimin,me njehere te gjendeshin prane ne spitalet.Per ke s’janekujdesur?!
Te njejten gje bente edhe Mira me Conin,ne bilisht edhe ne Tirane,Ana me Seferin ne Teqene e Kucit,behen cope me gatimet e tyre aq te shijshme..
. Si mos permend edhe gatimet e amvisave te tjera te Frosines ne Tirane ,te Skenderies ,te Irenes aq mikpritese qe tani eshte ne gjermani,Edhe te Reazartes,te Xhenit, vajzat te Fatimes te Trifonit,gatuajne me se miri s’ia kane lene pa marre se emes ,nje pilulare nikoqire me emer,por edhe nje bujare,qe ta leshon te gjithe shtepine ne sofer me te gjithe te mirat.
Drita e Bardhit me vajzat,vecanerisht Tela e Gencit,se kane shoqen,pa le kur bejne grille sa here qe ti vesh per vizitet ne shtepi ne Waterbury,,ti
lepish gishtat nga gatimet e tyre.
E ne fund do te permend emrin e njeres nga vajzat e Bejazes,Meriten e Sybiut,qe tani banojne ne Itali,kur shkonin ne Tirane gjithmone na pyeste cfare donita getuaj,e do te gjente kohe ,s’do te linte gje pa bere…
Edhe Engjellushja e Mediut ne Elabsan nuk haronte gatimet e saj te kombinuareme ato te zones seelbasanit.
Sa do t’i behej qejfi Remzijes edhe Veprores, se edhe e meritojne ,pionieret e para te emacipimit,ne devoll, mjeshtre bujkesha,punetore te medhaja si burat, e gatuese te perkryera..
.E megjithese jane te moshuara ,ato kur ti vesh ne shtepi ketu ne New York e ne Staten Island,ne amerike,ashtu sic bejne edhe nuset e tyre., te shtrojne si per gosti e i mbushin tavolinat plot,me ato gatimet e shijshme te devollit e qe s’i kane haruar,-keto na kane ritur,,thone shpesh ato me krenari .,duke mos haruar edhe Shpresen e Vebiut,nje bilishtare nikoqire e rralle.
Ne parantese do te permend Fijoren e Muharemit,mamaja e Ilirit dhe e Tanit ne Bilisht bissnesmenvet te talentuar,bente ca gatime qe nuk
do ti harojme,….
Fijorja qe martuar ne çakeret e Bilishtit,i kemi miqesi,,,
Cakeret ,mbiemri i tyre i fisme,ishin bacevane me nam ne Bilisht.
Ishin ata te paret qe prodhonin e nxirnin ne pazar si fidanet e perimeve ashtu dhe vete perimet e para domatetet e piperkat,….
I paharuari Muharemi ,nje mjeshter spesialist qe ia kalonte edhe atyre me shkolle, ishte i degjuar jo vetem si njeri i dashur,por dhe si nje bacevan i perkryer bashke me velezerit e tij.
Gjithmone bente shaka Muharemi,-i kemi nga nje magje,..
Ai i ndihmonte grate dhe ne venien e turshirave,ishte spacilist i piprkave gogozhdare ,dukeshin te kuqe si ne vaktin..
.Ai mbante me perime gjithe repartet e ushtrise ne Bilisht,,,me pemishten e tij te kufirit.
S’mud te harroj edhe Nurijen e Pellumbit ne Proger,edhe ajo bashke me progarkat qene mjeshtre te gatimit ,,qe s’linin gje pa gatuar nga ato te vjetrat,sa here qe shkoja shpesh tek ajo,kur punoja aty.
..Kur erdhi ne amerike Shega,,se e shkeputa mendimin me lart,ia plotesuan deshiren vajzat e grate tona per gjalpanikun, ,aq i pelqeu ,sa me s’e degjuam te thoshte me beni gjalpanik,por me shume i gatuante e ketu ne amerike,e bijaqa,qe ia plotesoi te gjitha kerkesat,pervec qe eshte mikpritese,bujare qe s’e ka shoqen me ato gatimet e saj.
Kur mesoi ajo,, se gjalpi kishte shume kolesterol ,yndyre ne gjak ,e s’i bente mire njeriut.,haroi ate llaf ,se kishte frike,ishte emoshuar..
……Me tregonte gjyshja kur erdhem ne fshat nga Tirana,,Esmaja,”makocka “qe une e desha shume,keshtu e therisnin ne fshat,nje grua e vogel, qe kendonte,i bekonte femijet ne fshat kur semureshin qe te gjithe e besonin,,nga nje familje e madhe patriotike dhe inteligjentenga Kapeshtica,..
I vellai ishte mesues edhe hoxhe ne Vishocice, ,dai Sabriu Mullaj,,nje nga gjykatesit e para te vendit pasi kishte studjuar jashte..,Vec te tjerave historive,mbaj mend sa,kur benin petket e rosnicat grate e Pashollinjeve e te Vocerve ,qe ne pamundesi t’ia ve te gjithave e emrat se jane shume punetore te medha e koke ulura,pa le sa nikoqire,,por le ta marrin sikur i kane emrat e tyre ne kete shkrim pa mbarim,Ato i mbushnin tere lendinat e fshatit me carcafe te bardhe qe i thanin ato e dukej sikur kishte rene debore ne fshat,ate pershkrim qe kam bere me lart.,Kete pune bente edhe imë bashke me Zhulen,qe ajo ia kish marre doren,cdo vit sa vinte vjeshta, ,duke blere carcafe te rinj per te ndere e thare trahanate e zajrete e tjera te vjeshtes,koncetrate, nga me te shumellojtat deri tek niseshten,..
… ..Pa le grate e ruseve ,Dilja me Minen e Selamiut e te Rustemit,dhe Siben e Remziut, dhe Ganimeja e martuar neTrestenik tre kunata si tre motra,aq shume shkonin,Sibja nje grua e paster shume nikoqire ,qe te trie riten ca femije te urte e me edkukate, Ato s’linin gje pa bere, dalloheshin ne fshat ne berjen e tharjen e frutave e te perimeve,oshafkave, e i thanin maje cative teashefkave e te avllive,….
..Pa u zgjatur le te tregojme per ate pjesen e dyte te thesarit te tyre te rruges se kerkimit gjate gjithe jetes te arit te bardhe.Mjeshteria e
perpunimt te qumeshtit qe ia kalon edhe baxhoxhinjeve me mjeshtra,apo inxhinjerve merceologe te fabrikave moderne sot, .. …..
Ketu do me terheqe verejtje miku im mercologu- kimist Bajaram Shtylla,duke me thene qe te mos hyje thelle nga ai kapitull…
..Fillonte puna qe nemengjes heret me mjeljen e bagetive e vazhdonte tere diten deri ne mbremje,e cfare s’benini me qumeshtin?Pasi e zienin ne mengjes,e ntrashnin,e zinin kosin,pastaj mereshin me zierjen e gjizes te pergatitjes te djathit te bute disa lloje,e me ne fund me punen e lodhshme te tundjes se kosit per te nxjere gjalpine bashke me te nxirnin edhe “dhallin “..
…. He, dhalli se desh harova ,kaluar birakorces, aq shume te shijonte e shuanteetjen,,e sa i kerkuar e sa i i degjuar per te shuar etjen ne vere,qe s’do ta zevendesoja as me bozen me te mire.,,pa sa avaze kishte po mos ia dinje sekretin duhet ta dundje tere diten [po mos ia dije marifetin] ne petite,[ene prej druri si nje qynjgj i gjate me nje tundes,nje shkop i gjate me nje rutulame ne fund ,nuk mund ta pershkruaj me mire,]
…..Pa le qe benin e salce prej kosi per meze e per ta rezervuar per dimer.Pa harruar per kulloshtren,qumeshtin e diteve te para te lopes kur pillte,apo dhe qumeshtorin qe e pergatisnin si embelsire te vecante pa perfshire prodhimet e shumte me qumeshtin qe nga sytjulashi e deri ne gjalpaniku ,pervelaqja me gjize e shumme e shume gatime te vecanta…
…..Pasi punoni tere vitin ne kopesht ne are,per mbjelljen e perimeve,si bujkesha te mencura,por dhe si bacevane te ralla,ku mund te permend kujdesin e madh ne ritjen e tyre,sidomos gjate prashitjes apo ujitejen edhe shume here me krahe,nje pune tepre lodhshme.Vinte vjeshta e arte e ato fillojne vene turshite e shumtta ,me perime ,me domate,me piperke,e mikse,sallatet e shumte turshi,..Armeja e devollit shume e degjuar,turshi me laker,ca lakra te medhaja e e embla,qe nikoqiret e devollit e ruanin deri ne vere pasi e vini ne kade e bute te medhenj prej druri,
….Per te tregojne e si nje ushqim sherues per te ftohtin,semundjen nga te ftohtit,qe njerezit e pinin lengun e armese si ilac e cila pastronte mushkrite me shume se nje antibiotik,E pinte imate si uje pasi i kishin thene e doktoret,ben mire per mushkrite,zhduk mardhate e vjetra,e ai ndjeshe mire per nje kohe ..Pa le turshite me bulmet ,si pipierkat me gjize,me kos,nje meze e nje ushqim shume i ralleqe e perdornin ne dimer.E ku i vinin ,neper ata qypat e devollit,qe beheshin ne devoll nga mjeshtrat e Grapshit e te Verlenit. e ne kadet prej duri ,prej lisi te forte,Nje izme e tere,podrume, nje ashefke e tere me qypa e me kade e kadushka[me te vogla] me turshi te llojeve nga me tendryshme edhe rushin e vin turshi me sinap,hajde sa i shijshem ishte ,goja ,lengme leshon tani kur i kujtoj
….Apo ne vere zijenin kumbullat e rumbullakte per te nxjere nardenin,nje lloj i vecante sousi ,leng i kuq si mjalte por i athet qe perdorej shume per te bere sherbet per pije si ato sodat qe pijme sot,ose nje gote me sherbet per qirasje apo e perdornin per te hedhur neper lakroret.Mos harrojme edhe nje prodhim tjeter nga keto mjeshtre merceologe te nxjerjes te berjes te pekmezit vecanerisht nga grate e Macurishtit,i nxjere nga zjerja e panxharit te sheqerit,nje lloj receli i pazevendesueshem e behej vetem ne Devoll.
…. Si mos shkruash e dy fjale per gatimin e byrekeve nga grate e Vernikut,me ate peten e siperme [me shume pete]te bere gershete ,gersheta si ato te flokeve te vajzave e te rradhitura me dhjetra me nje mjeshteri artistike qe ta hante syri ,kur i thoni nje fjale
….Nje tjeter mjeshtre midis atyre dhjetra e dhjetra qe njoh qe kanepunar ne menxat e fshatrave….
Shefiqeja,Shefja e Enver Bylykbashit teTrestenikut [mamaja e Petrit] keshtu e e therisnin,isht nje devolleshe nga Verleni,po qe gatuante aq shijshem sa ti lepije gishtat si i thone fjales ,pa le qe bente nje kos qe ta prisje me thike.Ashtu sic mund te permend Nurijen ,te motren, qe bente ca bakllave qe ia kishin zili gjithe Verleni Nje pune e kujdeshme ishte dhe berja e oshafkave tharja e frutave ,kumbullave molleve e te tjera,qe pastaj i ndenin e i thanin neper oboret e ne catite e shtepive.Kur benim piknike me shkollen ,pas mbarimit te mesimeve ne fund te majit ,benin edhe ne mesuesit ato mbremjet e mbylljes se vitit.Vec te tjerave Pellumbi ish atehere drejtor shkolle ne Vishocice, do te sillte ,piperka me gjize e deri ne rush te bardhe turshi i vene me sinap nga nene Mukadezi ,nena e Ziqiriut,nje grua kapedane e s’i bente ter syri kur i vinin miq deren e shtepise e linte te hapur, ndersa me drejtohej mua duke me thene “he ku i ke ti domatet turshi e laker, armene te Hysnijes” ..
… Skender Rusi,shoku yne e mesuesi ikolektivit tone ,poeti i mirenjohur e me nje trashegimi te pasur krijimtariene letrare e qe eshte gjthnje ne ritje ,nje burim i madh e i pashtershem per letrsine tone ne tere fushat e krijimtarise se saj , i Korces e i tere Shqiperise, Ai sillte per vit ga nje “shishke” te vogel me raki te llojeve te ndryshme ,prej mani,prej kumbulle te rumbullacke, Nje here kishte sjelle raki prej beshte, nje lloj bime e eger,Ndersa Xhemili i Shegese,dallohej se sillte cdo vit vere te vjeter ,nga prodhimi i shtepise te hardhive te tyre .
Raki te mire mbanin edhe mesueset e kapeshtices ,Nazmiu,Ramiu,Setka,por me shume Skender Alickolli,gjithmone rakia e tij ishte kampion
,megjthese s’ja kalonte kesaj times qe mamaja e bente me nuanca me erera e me njgjyraqe te gjithe beheshin kurioze por me shume Fiqeri Miza.. Remziu se nga gjente ca ullinj per meze, Pastaj Pellumbi, si i shikonte ato pjatat plot,,pastaj thoshte,” Hajde te fillojme. “
…. Kur mbaronim Skenderi e lexonte poezine qe e kish bere aty per aty , ,tere ndjenja e e pershkrime te ralla , ,Ai ishte nje vullkan i madh qe zjente
perbrenda e qe shperthente pa pushim, nje vullkan i pa shtershem,ne krijimtari e e tij te pasur letrare e artistike..Pastaj si vinim ca ne qejf ,Muharemi ia theriste kenges popullore me ato vargje me bejte duke na vene nofka te gjitheve, me shaka.
e kane me te lehte me mjetet e tekniken e tyre moderne e me frigoriferte sotem, ….Nje pune e lodhshme e gjate ,tere vitin ne kerkim te arit te barrdhe.Kjo pune vazhdon edhe sot e trasmetohet ne brezat.Keshtu nenat,grate tona kane mesuar e mesojne per dite vajzat e tyre ,ne kerkim te arit te bardhe te arit te jetes.
Bilishtit,nje artiste e.gjithaneshme,qe s’e ka shoqen
…..Kur ishim per darke heren e findit ne Conecktikut,shtroi nje darke si nje gosti,ne fund miku i tyre Pellumb Kulla me te shoqen,Zhuljete Kullen aktoren e humorit e ete esfrades,,vec vleresimeve te tjera per shtepine e tyre qe i njgjan nje muzeu te vetete artistike ,ia ngrit lart edhe vlerat e gatimin e saj duke i thene qe ato kishin nje shije te vecante e specifike..,Ec e mbaje pastaj Lulin me mburjet e saj ,qe thoshte te verteten.
.Nje komshije qe e kishim perballe Anila, nje nuse qytetare korcare qe edhe ajo gatuante shkelqyer,,e i thoshte Zhules e vajzave gjithmone se keto
gjellet e gatimet tuaja jane te vecanta, Mua s’me durrohej ei thosha si me shaka ”e po kane edhe ato sekretet e tyre”, e ato ia kthenin me te qeshur e me mburje ”sa here te kemi thene qe s’arihen gjellet e gatimit nga grate e devollit,ato jane te persosura’”.
Vali i Bashkimit ketu ne amerike,qe edhe ajo gatuante shume mire,nje korcare,me origjine nga progeri,por edhe i shoqi,bente ca pace qe ishin tipike e shume te shijshme,gjithmone i kerkonte grave tona devollrsha recetat e disa gatimeve te aneve tona.
.Edhe Keti , gruaja e Vaskes.,me ate te foluren prograre te saj,kur punonin ne robaqepsi,i thoshte gjithmone zhules,”moj Zhuli si i beni kaq te
shijshme keto gatimet? Te gjitha grate devollesha e kane ngritur me lart ketu artin e gatimit duke mbajtur lart traditat me te mira vazhdojne duke i mesuar edhe femijve te tyre mjeshterine e gatimit shqiptar,ato jne shume per t’i permendur por do te shenoj disa si Nefaretin,Fejzien,Doniken,Vanen,Aferditen,Floren,Monden,Shpresen,e te tjera..
Myneveri i te xha Bariqit,ishte nje çoban specialist,mbante ca qen te medhenj,per kopene e dhenve,,bente ca buke prej thekri , per qente e kopese,me te mira se ato qehanim ,pasi qente nuk duhej te shendoheshin ,per te qene te shpejte, qe keto buke jane me te kerkuarat sot ne amerike, …
.Kur i benin grate e tjera s’ja pelqente, pasi i provonten . Pa le kur benin lakroret me Refidene , te motren e kunate ,pa numuruar,sa i nxirnin
nga saci ashtu te nxehte ,ia hanin femijet, se kishin te dyja nje sere me femije ,pa le Refideja ishte e nje punetore e madhe ne fushe ,kur korte grure me lejlek medore nga nje dynym ,sa nje kosaxhi me kose,,
….. Grate e meckollinjeve, Aishja me Safijen, bashke me cupat e me nuset,të benin ca revanira qe te gjithe i mbajme mend kam qene ne nje dasme te tyre qe do ta mbajmend tere jeten, pa le qe shkoja shpesh se ishim moshatar me Melekun e mesoni bashke kur ishim ne tetevjecare.
Apo abllaja e Muharemit te Beçaliut,nje grua e madhe e bujare nga Tresteniku,bente ca bakllava kampione te fshatit, nga 150-200 pete,
Nena e Veliut bente ca bukesheqere nga nje pellembe e pastaj traditen dhe doren ia moren, Shefja e Zydiut te Sharxhinjve,dhe grate e tyre gatuanin per merak,Lehta Zeka e Irfanit,qe ishte nje guzhinjere e persosur ne menxen e Vishocices.
Si dhe Qaska e Muharemit Bejlerit , i goditeteshin ca triçka,sa e ne Amerike ,na dergoi per mall e tjera,si keto pa mbarim..
E paharuara Bukurija e Xhemilit Lengu, ishin komshinj,nga bejleret,e ritur me fukarallek te madh,rriti ca djem si diva ju bene ,punetore te medhenj, qe nje nikoqire e ralle,pastertore e madhe,nga dy tre here i shkundet rrugicat dhe levenxet ne ballkoni i shtepise, ,apo s’gatonte mire,..
Vinte ca piperka me gjize ,qumesht te bardha i rinin derin ne pranvere.
Ne mbarim te pjeses se pare, ne vend te embelsires ,pak…
” e mban mend kur ishe i ri , na i beje lakroret e byreket me gjize, “”
Cili ishte sekreti,si beja ata lakroret me gjize ?!….e thjeshte..
Ne pushimet e veres kue ishim neper shkolla punonim ne fshat,te benim ndonje leke per librat e shkolles e ndonje placke.Vitet e para shpija uje ne brigaden e Males,Ismail Topciut nje burre i drejte e i nderuar..
.Me kishin dhene nje kale,nje pele rekme plake, qe me shume hante pyrteçka nga une se sa vraponte,me te ngarkoja ne samar nja dy stoma e ca bidone me uje qe i shpije brigades ne ara.
Por pela, sive ( e bardhe ) s’dinte te vraponte ,ajo rendte si ai ngul shkuli,e perplaseshin stomat pas draskave te samarit e ca here me thyeheshin,..
Ndersa shishkat me dhalle,me derdheshin se u binte kocanka qe i vinim si tapa.
Nga tronditje derdheshe dhalli, ne torbat me ushqime,se me dreke vija i merja neper shtepite ,lakroret i nxirnin nga saci te nxehte nenat e mi vinin ne torbat.
Kur ia shpija grave e vajzave torbat me ushqim ne are , qe kornin grure me lelek,e mbanin ne gishtat ca crepallka,si dorashka prej druri qe mos prtiteshin gishtat e tjere,ca drapinj me bisht nga gjysem metro,nga nje dynym kornin gjersa dolen autokombanjat,.. nejse ..
Kur hapnin torbat dhalli s’kish mbetur neper shishe,,,,megjthate s’kish vajtur jabana.
Dhalli qe llangosur me lakroret e e byreket e ca nga te nxehtit e beharit e ca nga e nxehta e tyre ,si te dale nga saci,dhalli ,priteje behej gjize,… e qe bere gjize,..Ha ..ha…ha…ha..
Shkuleshin grate se qeshuri,….une prisja te me shahin ,…..
Ato me falenderonin e me uronin se lakroret qene bere me te shijshem,,edhe me gjize,…
Ja keshtu qene ata lakroret me gjize nga une…
Kur ia tregova shokut tim te vjeter ,poetit e dramaturgut Skender Demolli,ai jo vetem u gajas se qeshuri,por kete njgjarje e shkroi fabul anekdote ne nje nga librat e tij…..


Nenave e grave tona devolleshai falemi e i perulemi me respekt e krenari gjategjithe jetes sone..
Vjeshta e pare , e arte me peisazhin e saj fantastik,ku behen mix njgjyra e gjelbert me ate te kuqeremnte ne te verdhet,ka bukurine e vet edhe ne luginen e piktoreske te Devollit,se i shtohet bardhesia…., ne muajin gusht ne devoll,thone gusht e gune,,,dimri vjen shpejt,,
Si nje debore e himte,ajo e mackave i thoshim, brenda fshatit,ne çatite ,ne oboret,ne avllite dhe ne lendinat perreth,çarcafet e bardhe si bora mbulohen me “Arin e Bardhe ” ,per tu tharre,,,,
Sa ishte gjalle,se nderoi jete keto vite ne Tirane,,per ate lakrorin me dy pete qe eshte karakteristik ne devoll,sidomos me piperka e domate, qe ia kishte kerkuar nje here, kur kish shkuar per vizite ne fshatin e tij te vendlindjes,,.Dritero Agolli ,kollosi yne i letrave e i kultures sone kombetare ,e ia kishte pelqyer aq shume sa e mbante gjithnje ne goje
..Sa e sa historira tregojne nenat e Menkulasit per djalin e tyre te thjeshte e shume te dashur ,sa qe sa here qe vinte ne fshat nuk i leshonte nenat
Ajo ishte nje grua sa bujare e mikpritese e madhe ,e permbyste shtepine kur i vini miq,i thone nje fjale te urte,Pa le s’te linte pa te nxjere edhe mjalte ne pite ,te fresket,pasi ishte edhe nje mjeshtre e teknike e aposionuar e ritjes te bleteve ,pervoje qe pastaj kur u mplak,ia la djemve.,nuseve e mbesave,vecanerisht Fejziut,Xhevaiirit ,qe bejne ca meze qe ia kalojne dhe grave me te mira,me bukur i ka pershkruar Driteroi,..
Thone,kur binte epidemi ne bletet ,vetem blete e tyre, te ahmetlinjeve , shpetonin ne fshat,,Ajo i mbante “metkat”mbretereshat e bleteve ne gji,si femijet e saj,duke perdorur ilacet popullore,prandaj e kujtome me respekt kete grua tipike devolleshe.
E mbante ne goje kete gatim dhe e tregonte pastaj nga do qe shkonte..
-”Tani ,keto me shijojne ,keto me mbajne here Devoll,Shqiperi, “.
I shhkrepi ne koke njeres nga vajzat e i tha se emes qe i hahej nje llallanik.
…… Nje pune e madhe niste ne vjeshte,nje rruge e gjate ne kerkim te arit te bardhe kur pergatisnin zajrete e dimrit,duke filluar me terehanate e ndryshme e karakteristike,te tharin te emblin ,rosnicat e petkat e pastj me turshite.Le te ndalemi pak,ne kete aspekte qe duhet shume gjate per te shkruar jo vetem per mjeshterite e recetet e pergatitjes se tyre por e per llojshmerine e vecante nga keto mjeshshtre duararta,.
Nuk mund te harrohen ato caste te paperseritshme ne jete. Le te kthehemi serish tek filli i mendimeve tona per ato nena e gra artiste te rralla..Nuk ishte aq lehte ti mbaje turshite deri ne qershor apo te zini njera tjetren,duhej nje mjeshteri profesioniste per kete ,qe sot merceologet mjeshtra
Kjo pune eshte e vazhdueshme edhe ketu ne mergim nga grate nikoqire te devollit nga keto gra punetore ne pune ,ne fabrike e pastaj puna e madhe pa mbarim ne shtepi,nje mjeshteri e rralle nje profesion per te thene nje pune artistike e vecante. . Si te lesh pa shkruar e dy reshta per Luljeten e
….. Do te permend e disa nga ato grate e shumta tipike te gatimit ne Vishocice, si aneja e Agimit qe behte ca kulace te bardhe,i shoqi isht mulluxhi,me miell pah, mielli me i himet qe mbetej,ne lugashken e mullirit e qe ate bashke me ca miel tjeter,e mbante mulluxhliu si hake,si para per bluarjen,se ku arinin parate atehere,as per kripe e sheqer.
Humor gatimi…..
Shpesh disa nga grate tona me permendin nje fakt,……
Nuk kane se mbaruari pershkrimet per rugen e gjate te kerkimit,te ” Arit te Bardhe ” ,nga grate duararta devollesha,ato jane aq te gjata sa eshte edhe jeta e tyre…
( Fundi i pjeses se pare )

Search

Translate