TIRANE- 23 PRILL 2013 04:20
NGA DHURATA HAMZAI
Ja ku po ia behin dhe vetë specialistët dhe arkeologët duke
sjellë pasoja të shkatërrimeve fatale, sikur të mos mjaftojnë bilancet e hidhura të dëmtimeve, grabitjeve dhe trafikimeve të monumenteve. Dita Ndërkombëtare e Monumenteve në Shqipëri, 18 prilli, ashtu siç pritej edhe nga lajmet vjetore mediatike rezultoi me një bilanc dështimesh. Ekspert i arkeologjisë dhe i restaurimit,profesor Gjergj Frashëri, i cili ka
qenë në Apoloni për të mbajtur një kumtesë në aktivitetin kushtuar arkeologut Léon Rey, konstaton se dëmet kanë marrë përmasa rekordesh krahasuar me historitë e vendeve evropiane. Frashëri flet para së gjithash për papërgjeshmërinë e institucioneve për ruajtjen dhe shpëtimin e monumenteve; si u rrëzua Teatri i Apolonisë për faj të specialistëve.
A u referohen këta specialistë relacioneve të shërbimeve gjeologjike, të cilat sipas Frashërit njoftojnë mbi kushtet gjeologoinxhinierike, njoftojnë “për depozitime dherash të paqëndrueshme dhe rreziqe akute për shkarjen e tokës në drejtim të arenës së Teatrit të Apolonisë”. Në intervistën për “Shqiptarja.com” del se shumë aspekte teknike “janë injoruar nga segmentet shtetërore që janë përgjegjës për ruajtjen dhe mbrojtjen e monumenteve, të cilët duhet të mos lejonin të krijoheshin të tilla situata nga gërmimi arkeologjik. Gjergj Frashëri është shprehur se “Mjerisht shumica e gërmimeve arkeologjike në Shqipëri kryen për interesa private”. Arkeologu argumenton se po të kërkohej nga qeveria që “këto gërmime të plotësojnë kushtet dhe kriteret për ruajtjen dhe konservimin e substancës arkeologjike, ato nuk do të kryheshin”. Profesor Frashëri, në mediat televizive në Ditën Ndërkombëtare të Monumenteve, drejtori i Parkut të Apolonisë deklaroi se “shembjet mbi Teatrin e Apolonisë kanë ndodhur nga faktorët gjeologjikë”.
Sipas jush, si ekspert i arkeologjisë dhe i restaurimit, qëndron ky përcaktim i tij?
Fillimisht duhet thënë, se dëmet në fjalë që ndodhën mbi mbetjet e Teatrit të Apolonisë, që ishin rrëshqitja masive e dherave mbi një pjesë të shkallares dhe arenës së Teatrit, ndodhën pas kryerjes së gërmimeve arkeologjike dhe në hapësirën e këtyre gërmimeve. Duam apo nuk duam, rezultati është se shkaku i dëmtimit të rrënojave të Teatrit u bë vetë gërmimi arkeologjik.
Në vetvete gërmimi arkeologjik është kryer në rregull. Por ai nuk u shoqërua me masat paralele për ruajtjen (konservimin) e substancës arkeologjike që doli nga gërmimi. Kësaj i thonë të sharrosh degën e duhur të pemës, por duke harruar se qëndron vetë mbi atë degë. Shembja e dherave erdhi nga pjesa e sipërme e kodrës (Foto 1).
Restauratorët e monumenteve, apo konservuesit e rrënojave arkeologjike e dinë, se po të hapet një gropë në një kodër të pjerrët dhe po të priten profilet e gërmimit vertikalisht deri në tre metra në një terren të tillë të pjerrët, padyshim që më ardhjen e shirave, muret e dherave do të shemben në drejtim të gropës (Foto 2). Kjo nuk ka të bëjë me gjeologjinë, kjo është një kërkesë e detyrueshme e manualeve teknike të gërmimit të tokës, e disiplinës teknike të gërmimit në çfarëdo rrethane gjeologjike ku kryhet gërmimi. Megjithatë edhe të dhënat gjeologjike nuk mungojnë... Ka pasur zëra se ky dëmtim mund të eliminohej, mund të mos kishte ndodhur.
Çfarë tjetër nuk është marrë parasysh gjatë gërmimit?
Në rastin e Teatrit të Apolonisë ka ndikuar edhe një faktor tjetër, nënvleftësimi ose më saktë injorimi i veprimtarisë së ujërave nëntokësore. Kodra e Apolonisë ku është zbuluar Teatri, ka pjerrësi të ndjeshme, pra ujërat nëntokësorë, lëvizin me shpejtësi nga sipër kodrës, poshtë në drejtim të fushës. Puna e parë që kanë bërë urbanistët dhe arkitektët antikë kur kanë projektuar qytetin e Apolonisë, kanë ndërtuar kanalet radialë nga maja e kodrës (akropoli i qytetit) në drejtim të fushës. Qyteti i Apolonisë të kohës ilirohelene dhe më vonë romake është i mbushur me sistemin e kanaleve, që i ngjan rrjetës së merimangës. Një prej këtyre kanaleve kalon edhe në substruksionet e Teatrit. Arkeologët pastruan gjatë gërmimit vetëm pjesë të tij në hapësirën e arenës, por nuk vazhduan më tej, me qëllim që ujërat nëntokësorë dhe ato të reshjeve të largoheshin menjëherë me shpejtësi deri në këmbët e kodrës. Edhe sot, arena e Teatrit qëndron e mbushur me ujë. Po të lihet në këtë gjendje, do të ndodhin shembje të
tjera dherash, gjithnjë në drejtim të Shkallares dhe Arenës së Teatrit. Hapja e një kanali është urgjent. Me forcën e ujit nuk ka hamendje, as vonesa, por urgjencë dhe përllogaritje teknike.
Ky është një shembull i qartë që tregon se ruajtja dhe mbrojtja e veprave të trashëgimisë kulturore dhe të pasurisë arkeologjike kërkon kompetencë profesionale, përgjegjësi ligjore dhe zbatim të udhëzimeve të marrëveshjeve evropiane të kohës, të cilat qeveria jonë i ka ratifikuar, siç për shembull “Kartën e Venecias” (1964) në kohën e themelimit të saj, dhe së fundi “Konventa e Vallettas” (1992), e cila u ratifikua së fundi pas 16 vjetësh vonesë nga qeveria shqiptare më 2008.
Duke pasur përpara këto udhëzime të përvojës evropiane dhe po të kemi njerëz të mësuar dhe seriozë në drejtimin e segmenteve qeveritare dhe institucionale të trashëgimisë kulturore, nuk ndodhin të tilla dëme foshnjore.
Me sa kuptoj, ju flisni për kufizimin e gërmimeve arkeologjike në vendin tonë, për shkak se ato kryen duke moszbatuar udhëzimet e Marrëveshjeve europiane?
Sa më parë të ndalohen, madje menjëherë. Jo vetëm prej shkeljes së hapur që po i bëjnë institucionet tona parimeve humane të bashkësisë evropiane në ruajtjen e detyruar të trashëgimisë kulturore dhe të pasurisë arkeologjike, por edhe të shkeljes skandaloze të vetë rregulloreve tona shtetërore.
I pari që nuk i respekton ato është Instituti i Monumenteve të Kulturës, pastaj Drejtoria e Trashëgimisë
Kulturore pranë MTKRSsë me dy këshillat kombëtare të saj, njëra për restaurimin (KKR) dhe tjetra për
arkeologjinë (KKA) dhe së fundi ministri i saj. Vetë Instituti Arkeologjisë pranë QSAsë në bashkëpunim me subjektet e huaja, i duket vetja se ka të drejtë të kryejë çfarëdo lloj gërmimi në territorin e Republikës, pa u kujdesur fare për fatin e substancës arkeologjike që zbulohet.
Ky është një kaos i paparë në Shqipëri, një vandalizëm i pashembullt ndaj udhëzimeve evropiane. Këtu është harruar principi themelor i përgjegjësisë ndaj trashëgimisë kulturore, që është ruajtja fizike e veprës si dokument i epokës historike. Madje, kur vepra paraqet probleme “shëndetësore” për ta ruajtur të tillë në kohë, atëherë thërritet mjeku (restauratori) për t’i bërë analizat dhe për ta kuruar, pra kërkohet mbrojtja e veprës nëpërmjet procesit të konservimit të saj.
Ky princip prek pikësëpari arkeologjinë. Sipas udhëzimeve evropiane dhe të rregulloreve të Shqipërisë,
“gërmimi arkeologjik është përgjithësisht i ndaluar”. Arsyeja është, se qysh në momentin që substanca e
zbuluar sheh dritën e diellit, fillon procesi i degradimit të saj nën veprimin e agjentëve atmosferikë dhe të moskujdesit nga njeriu. Në nëntokë, vepra është e ruajtur nga natyra.
Gjenerata jonë, jo vetëm nuk është e detyruar të zbulojë të gjithë të fshehtat historike të nëntokës, por as
nuk i lejohet ta bëjë atë. Dijet dhe teknologjia e zbulimit mbi ruajtjen, mbrojtjen dhe studimin e substancës arkeologjike ecën përpara, prandaj sa më shumë zbulime të nëntokës t’i lemë të kryhen prej gjeneratave të ardhshme, aq më shumë dijeni do të përfitojë njerëzimi prej zbulimit të historisë së vet.
Vendimi për të kryer një gërmim arkeologjik për një arsye të domosdoshme, kryhet vetëm nëpërmjet një projekti konservimi arkeologjik, ku gërmimi dhe zbulimi i veprës arkeologjike është një pjesë integrale e tij. Kështu mbrohet arkeologjia në kohët moderne. Aktualisht në Shqipëri, të gjitha gërmimet arkeologjike pa përjashtim po kryhen pa koncept ruajtje e konservimi, vetëm dëmtimi. Rasti i Teatrit të Apolonisë është një nga viktimat e radhës (nekrologji e javës).
REPLIKA
Frashëri: Intervistat mbi Mozaikun e Tiranës
I pyetur sesi mund të ndryshohet situata e rëndë e trashëgimisë, Gjergj Frashëri të befason kur thotë se
“mund të ndryshohet menjëherë”. Ndryshimi sipas tij kërkon reformat teknikoorganizative që specialistët më të mirë ia kanë parashtruar edhe qeverisë aktuale, të cilat janë të thjeshta e të qarta, por këto vijnë në një fazë të dytë, sepse sipas Frashërit “vendi ynë është ende për të realizuar pikën e parë – ruajtjen dhe respektin ndaj veprave të trashëgimisë si dokumente historike.
Po sjell një shembull që më ra në sy, por pa dashur të fyej kërkënd ju lutem, por më ra në sy, që ministri i kulturës bashkë më një drejtor të tij të trashëgimisë kulturore japin intervista me këpucët e tyre dhe me
këpucët e gazetarëve të tyre (Foto 5) mbi një mozaik, i cili sado vlerë modeste të ketë si vepër e
trashëgimisë, është pjesë e një monumenti kulture i shpallur në mbrojtje të shtetit, për të cilin në veçanti në ditën 18 Prill duhet të jetë i respektuar. Kjo kategori banorësh nuk ka mësuar ende, se shkalla e parë e mbrojtjes së monumentit, është të tregosh respektin për ta ruajtur atë, pra për të mos e prekur atë nga sendet që e dëmtojnë. Këtë njohuri fillestare, studenti e merr qysh në orën e parë të leksionit, e kemi fjalën për atë student që studion për trashëgimin kulturore. Kanë studiuar diçka ata, diçka rreth temës në fjalë...?”
(Në foto Teatri i Apolonisë, profilet vertikale të gërmimit në konturet e arenës (Janar 2013)
Shkrimi u botua sot në gazetën shqiptarja.com (print) 23.04.2013
Redaksi Online
(b.m/shqiptarja.com)
Nessun commento:
Posta un commento